محتوای سوره لقمان

مشهور و معروف میان مفسران این است که این سوره در «مکه» نازل شده، گر چه بعضی از مفسرین عقیده دارند که آیاتی از این سوره مدنی هستند.

بنابراین : سوره لقمان به حکم مکی (تفسیر نمونه ج ۱۷) بودن، شامل بر محتوای عمومی سوره های مکی است، یعنی پیرامون عقاید اساسی اسلامی مخصوصاً «مبدأ» و «معاد» و همچنین «نبوت» بحث می کند.

به طور کلی، محتوای این سوره در پنج بخش خلاصه می شود:

بخش اول: بعد از ذکر «حروف مقطعه» اشاره به «عظمت قرآن و هدایت و رحمت بودن آن »، برای مؤمنانی که واجد صفات ویژه هستند می کند. و در نقطه مقابل، سخن از کسانی می گوید که، در برابر این آیات، آنچنان سرسختی نشان می دهند که گوئی گوش­هایشان کر است، علاوه بر این، سعی دارند با ایجاد سرگرمی­های ناسالم دیگران را نیز از قرآن منحرف نمایند.

بخش دوم: از «نشانه های خدا در آفرینش آسمان» و بر پا داشتن آن بدون هیچ گونه ستون و عمودی، و «آفرینش کوه ها در زمین، و جنبدگان مختلف» و نزول باران و پرورش گیاهان سخن می گوید.

بخش سوم: به همین مناسبت قسمتی از «سخنان حکمت آمیز» آن مرد الهی را به هنگام اندرز به فرزندش، نقل می کند که از توحید و مبارزه با شرک شروع شده، و با توصیه به «نیکی به پدر و مادر، نماز، امر به معروف و نهی از منکر، و شکیبائی در برابر حوادث سخت، و خوشروئی با مردم، و تواضع و فروتنی و اعتدال در أمور، پایان می یابد.

در بخش چهارم: بار دیگر به دلائل توحید باز می گردد، «سخن از تسخیر آسمان و زمین و نعمت های » وافر پروردگار و نکوهش از منطق بت پرستانی که تنها بر أساس تقلید از نیاکان در این وادی گمراهی افتادند، سخن می گوید، و از آنجا بر مسأله خالقیت پروردگار که پایه عبودیت او است، إقرار می گیرد. و نیز «از علم بی پایان خدا» با ذکر مثال روشنی پرده بر می دارد، و همین رابطه، علاوه بر ذکر آیات آفاقی، از توحید فطری که تجلی اش به هنگام گرفتار شدن در میان أمواج بلا است، به طرز جالبی بحث می کند.

بخش پنجم : إشاره کوتاه و تکان دهنده ای به مسأله «معاد و زندگی پس از مرگ » دارد، به انسان هشدار می دهد که به زندگی این دنیا مغرور نشود، به فکر آن سرای جاودان باشد. این مطلب را با ذکر گوشه ای از علم غیب پروردگار، که از همه چیز در ارتباط با انسان از جمله مرگ او، و حتی جنینی که در شکم مادر است آگاه است، تکمیل کرده و سوره را پایان می دهد.

این مطلب روشن است، نام گذاری این سوره به «سوره لقمان » به خاطر همان بحث قابل ملاحظه و پر مغزی است که از اندرزهای لقمان در این سوره آمده، و تنها در این سوره است که از این مرد حکیم سخن می گوید. (تفسیر نمونه ج ۱۷)