زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
تهذیب نفس وظیفه الهی
هر قدر سوگندهای قرآن در یک زمینه بیشتر و محکمتر باشد دلیل بر اهمیت موضوع است
و طولانی ترین و مؤکدترین در این سوره است به خصوص اینکه سوگند به ذات پاک خداوند سه بار در آن تکرار شده،
و سرانجام روی این مسئله تکیه شده است که
«فلاح و رستگاری در تزکیه نفس است ، و محرومیت و شکست و بدبختی در ترک تزکیه است».
در حقیقت از نظر قرآن فلاح و خوشبختی انسان در گرو پاکسازی و تعالی روح و جان و در پرتو ایمان و عمل صالح است.
و بدبختی و شکست انسان نیز در قضاوقدر اجباری نیست، بلکه تنها و تنها به خاطر آلودگی به گناه و انحراف از مسیر تقوی است.
قابل توجه اینکه خداوند نعمتهای فراوانی در اختیار بشر قرار داده،
ولی از میان تمام این نعمتها در اینجا روی مسئله {الهام و فجور و تقوی و درک حسن و قبح} تکیه کرده ،
چرا که این مسئله سرنوشت سازترین مسائل زندگی بشر است.
سر انجام بعد از تمام سوگندهای مهم و پی در پی به نتیجه آنها پرداخته می فرماید:
«قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿٩﴾
وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا»
«سوگند به اینها که هر کسی نفس خود را تزکیه کند رستگار است»
تزکیه در اصل به معنای نمو و رشد است. و بمعنای تطهیر و پاک کردن نیز آمده ، شاید به این مناسبت که پاکسازی از آلودگی سبب رشد و نمو است.
آری رستگاری از آن کسی است که نفس خویش را تربیت کند و رشد و نمو دهد، و از آلودگی به خُلق و خوی شیطانی و گناه و عصیان و کفر پاک سازد.
در حقیقت مسئله اصلی زندگی انسان نیز همین «تزکیه» است، و اگر باشد سعادتمند است و الا بدبخت و بینوا.
می فرماید: نومید و محروم گشت هر کس نفس خود را با معصیت و گناه آلوده ساخت.
به این ترتیب سعادتمندان و شکست خوردگان در صحنه زندگی دنیا مشخص می شوند،
و معیار ارزیابی این دو گروه چیزی جز «تزکیه نفس و نمو و رشد روح تقوی و اطاعت خداوند» یا «آلودگی به انواع معاصی و گناهان نیست».
لذا بر اساس این آیات شریفه برای رسیدن به سعادت و فلاح، مبادرت به تزکیه نفس از ضروریات است.
زیرا شرافت آدمی بر سایر حیوانات دفع صفات حیوانی و رذائل اخلاقی، و تحلی به اخلاق حمیده و فضائل اخلاقی است.
و چون قلب انسان عرش رحمن است باید آنرا آماده انوار الهی کرد که گفته اند:
“روی جانان طلبی آینه را قابل ساز”.
پس باید انسان خود را بشناسد و قوای نفس و امراض آنرا بداند تا بتواند به معالجه امراض روحی و روانی خود بپردازد،
و با قلب سلیم به سعادت ابدی نائل آید، چنانکه قرآن می فرماید:
«يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ ﴿٨٨﴾ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ»
(روزى كه هيچ مال و اولادى سود نمى دهد ، مگر كسى كه دلى سالم [از رذايل وخبايث] به پيشگاه خدا بياورد)
مقصود از قلب در آيه شريفه ای که بیان شد آن تكه گوشت صنوبری شکل که در جانب چپ سینه قرار دارد نیست،
بلکه آن لطیفه ای ربانی و روحانی است، که باین قلب تعبیر می کنند، گاهی به قلب و گاهی به نفس و گاهی هم به روح.
و قلب سلیم در مقابل قلب مریض است.
که قرآن در باره عده ای می فرماید:
«فی قلوبهم مرض »
پس انسان وظیفه اش تبدیل قلب مریض به قلب سلیم است،.
قلبی خالی از شرک و هوای نفس و معاصی، و باید سعی کرد قلب را پاک از صفات رذیله کرد، و تحلی به صفات الهی، و اخلاق رسول الله که “اخلاقش قران بود”
چون اهتمام به تزکیه و تصفیه قلب مهم است، پس باید برای اصلاح نفس کوشید،
و مراقب بود، که خدای خود را با قلب سلیم ملاقات کرد، گر چه اکثر مردم از این امر مهم غافلند.
ما سعی می کنیم اشاره به بعضی از امراض نفس، و معالجه آن امراض را در چند جلسه بطور خلاصه بیان کنیم.
اما قبل از آن، لازم است کمی راجع به خود شناسی، مقدمه ای بیان شود.
مقصود از قلب در آيه شريفه ای که بیان شد آن تكه گوشت صنوبری شکل که در جانب چپ سینه قرار دارد نیست،
بلکه آن لطیفه ای ربانی و روحانی است، که باین قلب تعبیر می کنند، گاهی به قلب و گاهی به نفس و گاهی هم به روح.
و قلب سلیم در مقابل قلب مریض است.
که قرآن در باره عده ای می فرماید:
«فی قلوبهم مرض »
پس انسان وظیفه اش تبدیل قلب مریض به قلب سلیم است،.
قلبی خالی از شرک و هوای نفس و معاصی، و باید سعی کرد قلب را پاک از صفات رذیله کرد، و تحلی به صفات الهی، و اخلاق رسول الله که “اخلاقش قران بود”
قرآن نحوه خلقت بُعد مادي انسان را از خاک می داند و با تعابیری همچون
“حماء مسنون” (گِل کهنه)،
و “سلالة من طین”(عصاره گِل یا گِل خالص)
و “صلصالٍ کالفخار” (گِل کوزه گری)
بیان میکند.
باعتباری انسان را موجودی خاکی و برآمده از خاک می داند.
و در سوره مؤمنون مراحل خلقت انسان، و اطوار وجود، و سر انجام او را چنین بیان می دارد.
وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ ﴿١٢﴾
ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ﴿١٣﴾
ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ ﴿١٤﴾
ثُمَّ إِنَّكُمْ بَعْدَ ذَٰلِكَ لَمَيِّتُونَ ﴿١٥﴾
ثُمَّ إِنَّكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تُبْعَثُونَ
(يقيناً ما انسان را از چكيدهاى از گِل آفريديم ،«۱۲»
سپس آن را نطفهاى در قرارگاهى استوار [چون رحم مادر] قرار داديم .«۱۳»
آن گاه آن نطفه را علقه گردانديم ، پس آن علقه را به صورت پاره گوشتى درآورديم ، و آن پاره گوشت را استخوانهايى ساختيم و بر استخوانها گوشت پوشانديم ، سپس او را با آفرينشى ديگر پديد آورديم ؛ هميشه سودمند و بابركت است خدا كه نيكوترين آفرينندگان است .«۱۴»
سپس همه شما بعد از اين می ميريد . «۱۵»
آن گاه شما مسلماً روز قيامت برانگيخته مى شويد.
منبع. کتاب صفای دل