زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
آيات غفلت
۱٫ «وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لاَّ يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ يَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَـئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ»؛ و مسلماً بسياري از جنّيان و آدميان را براي دوزخ آفريده‌ايم [زيرا] آنان را دل‌هايي است كه به وسيله آن [معارف الاهي را] در نمي‌‌يابند، و چشماني است كه توسط آن [حقايق و نشانه‌هاي حق را] نمي‌‌بينند، و گوش‌هايي است كه به وسيله آن [سخن خدا و پيامبران را] نمي‌شنوند، آنان مانند چهارپايانند بلكه گمراه‌ترند؛ اينانند كه بي‌خبر و غافل [ازمعارف و آيات خداي]اند.
بي‌گمان، ديدن و شنيدن ظاهري در اين آيه مد نظر نيست، بلکه مقصود آيه شريفه اين است که موعظه و سخن نيک در قلب اين افراد اثر نمي‌کند. البته منظور از قلب، همان قلب ظاهري در سينه انسان نيست، بلکه مقصود وجود و باطن آدمي است. يعني موعظه به وجود و باطن اين افراد تأثير نمي‌کند. همچنين مقصود از چشم و گوش، ديدن با بصيرت و نگريستن با ديده عبرت و شنيدن حقيقت است.
چشم را فايده آن است که دلبر بيند ور نبيند چه بود فايده بينايي را
قرآن دربارۀ اين افراد مي‌فرمايد: «أُوْلَـئِكَ كَالأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ»؛ آنان مانند چهارپايانند بلكه گمراه‌ترند.
چرا اين افراد مورد خطاب شديد قرآن قرار گرفته‌اند، به طوري‌که جايگاه آنها از حيوانات نيز پست‌تر است؟ قرآن کريم در ادامه آنها را چنين معرفي مي‌کند: «أُوْلَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ»؛ اينان، بي‌خبر و غافل [از معارف و آيات خداي]اند.
از آن‌جا که انسان در زمينه حواس ظاهري با حيوانات مشترک است، اگر تنها از همين حواس ظاهري استفاده کند و فقط به تقويت همين جنبه ظاهري و مادي بپردازد، در مرتبه حيوانات قرار مي‌گيرد؛ چرا که حيوانات جز خوردن و خوابيدن و تمايلات جسمي، پيشرفت ديگري ندارند. اما آن‌چه باعث برتري انسان بر حيوان مي‌شود، همان قوه تعقل او است.
بنابراين در صورتي که آدمي از اين قوه استفاده نکند، در مرتبه نازل‌تر از حيوانات قرار مي‌گيرد؛ زيرا اگر حيوان تنها به جنبه مادي خود مي‌پردازد، غير از اين جنبه چيز بالاتري ندارد که از آن استفاده کند. يعني در طي کردن مسير کاملاً مجبور است. اما انسان با وجود اين‌که داراي قوه تعقل است، مخير نيز مي‌باشد و اگر از اين مقام والاي خود بهره نگيرد، پايين‌تر از حيوانات خواهد شد و به مرور زمان به کوردلي و غفلت گرفتار مي‌شود. در آيه ديگر مي‌فرمايد:
۲٫ «أُولَـئِكَ الَّذِينَ طَبَعَ اللّهُ عَلَي قُلُوبِهِمْ وَسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ وَأُولَـئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ»؛ اينان كساني هستند كه خدا بر دل و گوش و چشمشان مُهر [شقاوت] زده، و اينان بي‌خبران واقعي‌اند.
اين افراد با انسان‌هاي ديگر هيچ فرقي ندارند. يعني از لحاظ ظاهري داراي قلب، گوش و چشم هستند؛ اما خداوند بر قلب باطني و بصيرت و درک آنان مهر زده است. يعني، آنان نمي‌توانند از آن قلب و نور باطني استفاده کنند؛ چرا که نمي‌‌خواهند آگاه شوند. آنها آيات خدا را ميشنوند، اما به آن عمل نمي‌کنند.
۳٫ «اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِي غَفْلَةٍ مَّعْرِضُونَ * مَا يَأْتِيهِم مِّن ذِكْرٍ مَّن رَّبِّهِم مُّحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ يَلْعَبُونَ * لَاهِيَةً قُلُوبُهُمْ»؛ مردم را [هنگام] حسابرسي [آن‌چه در مدت عمرشان انجام داده‌اند] نزديك شده در حالي كه آنان با [فرو افتادن] در غفلت [از دلايل اثبات‌كننده معاد] روي گردانند * هيچ يادآوري و پند تازه اي از سوي پروردگارشان براي آنان نمي‌آيد مگر آن‌كه آن را ميشنوند و در حالي كه سرگرم بازي هستند [ آن را مسخره مي‌كنند] * دل‌هايشان [به امور مادي، خوشگذراني و معصيت] مشغول است.
مي‌فرمايد: روز حساب (روز قيامت) نزديک شده، و مردم در حال غفلت هستند و به سبب همين غفلت، سخن جديدي از جانب خداوند و يا پند و موعظه‌اي در آنها تأثير نمي‌گذارد و قلبشان به ماديات مشغول است.
در آيات فوق از واژه «غفلت» استفاده شده؛ اما در آيه سوم کلمه «يلعبون»به آن افزوده شده؛ منظور از اين کلمه سرگرم بودن به دنيا است، به طوري که اين افراد حتي فرصت انديشيدن به اين مسأله را ندارند که «چرا به اين دنيا آمده‌اند». به همين سبب، از حقيقت و خودسازي غافل هستند.
با توجه به اين سخنان درمي‌يابيم که آن‌چه مانع تکامل يافتن انسان‌ها در دنيا شده و سبب مي‌شود که آدمي به سوي گناه و بدبختي سير کند، «غفلت» است. سرانجام انساني که در دنيا غافل است، به جهنم ختم مي‌شود.
چشم دل باز کن تا که جان بيني آن چه ناديدني است آن بيني
وقتي براي انسان «يقظه» حاصل شود و از غفلت رهايي يابد، زمان آن فرا مي‌رسد تا در مسيري که خداوند براي او تعيين کرده، گام بردارد و براي مدتي که در غفلت به سر مي‌برده از خداوند طلب «مغفرت» کند. «يقظه» و يا بيداري که ضد غفلت است، گاهي توسط موعظه، کتاب و يا دوستي براي انسان صورت مي‌گيرد. البته همه اين‌ها ابزارهايي هستند، که خداوند براي انسان قرار مي‌‌دهد.