تفاوت نجاسات ظاهر و باطن

تفاوت نجاسات ظاهر و باطن
همانطور که مي‌دانيم، نجاسات به دو گروه تقسيم مي‌شوند: نجاسات ظاهري و نجاسات باطني. در رساله‌هاي عمليه‌، نجاسات ظاهري يازده مورد هستند: بول، غائط، مني، خون، مردار، کافر، سگ، خوک، عرق شتر نجاست‌خوار و شراب.
همان‌گونه که انسان براي انجام اعمال عبادي مانند نماز، بايد ظاهرش را از تمام اين نجاسات پاک کند، لازم است باطن خويش را نيز از نجاسات معنوي پاک گرداند. اين پاک کردن به اين نيست که چند روزي را در ماه رمضان توبه کند و سپس، به همان خُلق و خوي قبلي برگردد، بلکه بايد قلب را که عرش رحمان است، از تمام رذائل اخلاقي پاک نمايد؛ زيرا با وجود شياطين، اين قلب هيچ‌گاه فرودگاه ملائکه نخواهد بود:
موانع تا نگرداني ز خود دور درون خانۀ دل نايدت نور
در قلبي که محلّ امراض مختلف است، نور قرآن و نور نماز و ساير عبادات نمي‌‌تابد:
موانع چون در اين عالم چهار است طهارت کردن از وي هم چهار
نخستين پاکي از احداث و اجناس دوم از معصيت و شر وسواس
سـوم پـاکـي ز اخـلاق ذمـيمه که با وي آدمي‌ هست چون بهيمه
چهارم پاکي سّـر است از غيـر که اين‌جا منتهي مي‌گرددت سير
کسي را گشت حاصل اين طهارات شود بي‌شک سزاوار مناجات
شبستري چنين بيان مي‌کند: نجاسات چهارگونه هستند و پاکي از آن‌ها نيز به چهار نوع صورت مي‌گيرد. اولين آن‌ها رفع حدث اکبر و حدث اصغر است که انسان براي رفع حدث اصغر بايد وضو بگيرد و براي رفع حدث اکبر بايد غسل کند.
دومين نجاست، معصيت است که بايد انسان براي طهارت از آن، از گناه دوري کند و براي رهايي از شر وسواس خناس، اجازه ندهد که هيچ جن و انسي او را وسوسه کند.
سومين نجاست، اخلاق ناپسند است. انسان بايد خود را از اخلاق ناپسند پاک کند، چرا که با رذائل اخلاقي، انسان مانند حيوانات است.
چهارمين نجاست، وجود شک و شبهه در افکار انسان است. او بايد با علم و معرفت، افکار خود را از هر شک و شبهه نادرست پاک کند. دراين صورت به حقيقت يک «انسان» نائل شده است.