مانع دوم در راه تکامل انسان

مانع دوم
از جمله موانع در راه تکامل انسان و پيمودن صراط مستقيم، «هواي نفس» است. هواي نفس همه چيز را در بر مي‌گيرد؛ از جمله: حب مال، جاه، غضب، شهوت، خود خواهي و… . اين مسأله آن‌قدر دقيق و حساس است که حضرت يوسف از نفس اماره به خدا پناه مي‌برد و زماني که زن‌هاي دربار او را به گناه دعوت کردند، فرمود: «وَإِلاَّ تَصْرِفْ عَنِّي كَيْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَيْهِنَّ وَأَكُن مِّنَ الْجَاهِلِينَ»؛ و اگر نيرنگشان را از من نگرداني به آنان رغبت مي‌كنم و از نادانان مي‌شوم.
و نيز نفس خود را تبرئه نمي‌کند. و رحمت و عنايت الاهي را ضروري مي‌داند: «وَمَا أُبَرِّيءُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ»؛ من خود را از گناه تبرئه نمي‌كنم؛ زيرا نفس طغيان‌گر، بسيار به بدي فرمان مي‌دهد مگر زماني كه پروردگارم رحم كند.
اگر تصور مي‌کنيم که نفس اماره با ما چندان کاري ندارد، به اين دليل است که شايد هنوز زمينه گناه براي ما فراهم نشده است.
حب مال، جاه، مقام و… در نفس هر کسي وجود دارد و در صورت عدم تزکيه نفس، تمام اين مسائل باعث آلوده شدن به گناه مي‌شود. براي مثال، انساني که علاقه شديدي به جمع‌آوري مال و ثروت دارد، به حقوق خود قانع نمي‌شود و به معاملات شبهه‌دار رومي‌آورد تا به ثروت بيش‌تري دست يابد و اگر به او پيشنهاد رشوه شود، آن را رد نمي‌کند، تا شايد از اين طريق، حب مال و ثروت در درون خويش را ارضاء کند.
برخي چنين مي‌پندارند که انسان با مال حلال نمي‌تواند ثروتي به دست آورد! اما اين مسأله کاملا برعکس است. زيرا اگر درآمد حلال باشد، با برکت است و انسان سامان مي‌يابد؛ در صورتي که پول حرام ماندگار نيست؛ چرا که باد آورده را باد مي‌برد! مال و ثروت‌و مقام، جنبه اعتباري دارند و روزي فرا مي‌رسد که آدمي بايد همه آن‌ها را ترک کند تا آن زمان که گفته مي‌شود: لمن الملک؟ پاسخ مي‌آيد: «لله الواحد القهار».