زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
حدیث غدیر در آثار اهل سنّت
بزرگان اهل سنت به طریق مختلف حدیث غدیر خم را نقل کرده اند. در ذیل به بعضی از مهم ترین کتب ایشان که بر این حدیث مهر صحت گذاشته و آن را تایید کرده اند، همراه با حدیث اشاره می شود.
۱٫ سنن ترمذی: زید بن ارقم عن النبی(ص) قال: من کنت مولاه فعلی مولاه.[۲]
۲٫ مصنف ابن ابی شیبه: حدثنا مطلب بن زیاد عن عبدالله بن محمد بن عقیل عن جابر بن عبدالله قال: کنّا بالجحفة بغدیر خم إذا خرج علینا رسول الله فأخذ بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه.[۳]
۳٫ المعجم الکبیر للطبرانی: عن أبی إسحاق الهمدانی قال سمعت حبشی بن جناده یقول: سمعت رسول الله(ص) یقول یوم غدیر خم: اللهم من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اعن من اعانه.[۴]
همچنین وی حدیث مذکور را به همین طریق از زید بن ارقم، ابو ایوب انصاری و بریده نقل می کند.
۴٫ تفسیر ابی السعود و تفسیر اللباب لابن عادل: در این دو کتاب در تفسیر ایه )سأل سائل بعذاب واقع( [۵] وارد شده است: می گویند سائل، حارث بن نعمان فهری بود و علت نزول ایه این است هنگامی که قول پیامبر مبنی بر اینکه هر که من مولای اویم پس علی مولای اوست به گوش او رسید، سوار بر ناقه خود شد و پیش پیامبر آمد و گفت: ای محمد! امر کردی ما را که شهادت بدهیم خدایی جز خدای واحد نیست و اینکه تو فرستاده از جانب اویی و ما آن را پذیرفتیم. امر کردی پنج بار در روز نماز بخوانیم و زکات اموالمان را بدهیم و ما قبول کردیم. امر کردی که در هر سال یک ماه روزه بگیریم و حج بگزاریم و ما پذیرفتیم؛ ولی به اینکه پسر عمت را بر ما برتری دهی، هیچ گاه راضی نمی شویم. ایا آنچه گفتی، از جانب خودت بود یا از جانب خدا؟ پیامبر فرمود: به آن خدایی که کسی غیر از او خدا نیست قسم که آن را از نزد خداوند گفتم. پس در این وقت حارث می گوید: خدایا! اگر آنچه محمد می گوید، حق است، از آسمان بر ما سنگی فرود آر یا عذابی بر ما نازل کن!
پس به خدا قسم، به ناقه اش نرسید، مگر اینکه خدا سنگی به جانبش پرتاب نمود که از مغز سرش وارد شد و از دبرش بیرون آمد و کشته شد.[۶]
۵٫ الدر المنثور عن ابی هریره: لما کان یوم غدیر خم و هو یوم ثمانی عشر من ذی الحجة قال النبی(ص): «من کنت مولاه فعلی مولاه فانزل الله الیوم اکملت لکم دینکم».[۷] شگفت اینکه صاحب این کتاب پس از نقل این یک حدیث، آن را ضعیف و غیر قابل اطمینان دانسته است و ما در فصل بعد، راویان حدیث غدیر را از نگاه خود ایشان مورد بررسی قرار می دهیم.
۶٫ تفسیر ابن کثیر: در شأن نزول ایه )یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک…( می گوید: و قد روی ابن مردویه من طریق ابی هارون عن ابی سعید خدری انها نزلت علی رسول الله(ص) یوم غدیر خم حین قال لعلی: «من کنت مولاه فعلی مولاه» ثم رواه عن أبی هریره و فیه انه الیوم الثامن عشر من ذی الحجه یعنی مرجعه من حجة الوداع.[۸]
۷٫ تفسیر آلوسی: در شأن نزول همین ایه می گوید: عن ابن عباس (رضی الله تعالی عنه) قال: نزلت هذه الایة فی علی (کرم الله وجهه) حیث امر سبحانه ان یخبر الناس بولایته فتخوف رسول الله أن یطعنوا فی ذلک علیه فاوحی الله تعالی الیه هذه الایة فقام بولایته یوم غدیر خم و أخذ بیده. فقال (علیه الصلاة و السلام): «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه؛[۹] این ایه زمانی نازل شد که خداوند ابلاغ ولایت علی به مردم را به پیامبر امر فرمود و آن حضرت از طعن مردم بر این خائف بود. پس این ایه نازل شد و پیامبر در روز غدیر امر حق تعالی را به اجرا رساند و فرمود: «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست…».
۸٫ فتح القدیر: قال رسول الله(ص) إلی بریده: یا بریده ألست بالمؤمنین من أنفسهم؟ قلت: بلی یا رسول الله. قال: «من کنت مولاه فعلی مولاه».[۱۰]
۹٫ تفسیر رازی: نزلت الایة فی فضل علی بن ابی طالب(ع) و لما نزلت هذه الایة أخذ بیده و قال: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه». فلقیه عمر فقال: هنیئاً لک یا بن ابی طالب أصبحت مولای و مولی کل مؤمن و مؤمنة. و هو قول ابن عباس و البراء بن عازب و محمد بن علی.[۱۱]
۱۰٫ امالی، المحاملی: قال سعید بن جبیر عن ابن عباس: قال رسول الله(ص) : «من کنت مولاه فعلی مولاه».[۱۲]
۱۱٫ الکنی و الاسماء للدولابی: عن زید بن ارقم قال: کنا مع رسول الله(ص) بین مکة و المدینة إذا نزلنا منزلاً یقال له غدیر خم فنودی أن الصلاة جامعة فقام رسول الله(ص) فحمدالله و اثنی علیه ثم قال: «اَلستم تعلمون انی أولی بکلّ مؤمن من نفسه». قالوا: بلی نشهد انک أولی بکلّ مؤمن من نفسه. قال: «فانی من کنت مولاه فهذا مولاه» و اخذ بید علی.[۱۳]
حاصل اینکه زید بن ارقم می گوید: با رسول خدا(ص) بین مکه و مدینه در غدیر خم بودیم که ندای نماز جماعت داده شد، پس از نماز رسول خدا برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: ایا نمی دانید که من به جان هر مؤمن از خودش اولی هستم؟ همه گفتند: بله، یا رسول الله! تو از نفس هر مؤمن به او سزاوارتری. آن گاه فرمود: «هر که من مولای او هستم، پس این مولای اوست»، درحالی که دست علی را بالا گرفته بود.
۱۲٫ شرح مذاهب اهل السنه: عن زید بن ارقم و البراء قالا: کنّا مع رسول الله(ص) یوم غدیرخم و نحن نرفع غصن الشجرة عن رأسه فقال:«ألا ان الله ولیی و أنا ولی کلّ مؤمن، من کنت مولاه فعلی مولاه» و فی غیر هذه الروایة: «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه».
نویسنده پس از ذکر حدیث چنین می گوید: «و هذا حدیث غریب صحیح و قد روی حدیث غدیر خم عن رسول الله(ص) نحو مائة نفس و فیهم العشرة و هو حدیث ثابت لا أعرف له علة. تفرّد علی بهذه الفضیلة لم یشرکه فیها احد؛ این حدیثِ غریب اما صحیحی است که حدود صد نفر که عشره مبشره هم در میان آنهاست، نقل کرده اند. علی به این فضیلت یگانه شده است؛ به گونه ای که هیچ کس در این فضیلت با او برابر نیست».[۱۴]
علاوه بر موارد فوق، این حدیث در کتب زیر هم وارد شده است. این روایات تقریباً از لحاظ مضمون شبیه به هم هستند.
۱۳٫ السنة، ابن ابی عاصم. وی حدیث غدیر را به ۲۵ طریق مختلف نقل می کند(ج۳، ص۳۵۶ـ۳۸۶) .
۱۴٫ ابوبکر محمد بن حسن بغدادی در کتاب الشریعه، حدیث فوق را به پانزده طریق از بزرگان صحابه و غیر آنها نقل می کند.
۱۵٫ نویسنده کتاب نظم المتناثر، حدیث غدیر را منقول از افراد زیر می داند:
زید بن ارقم، علی(ع)، ابوایوب انصاری، عمر، ابوهریره، طلحه، عماره، ابن عباس، بریده، ابن عمر، مالک بن حویرث، حبشی بن جناده، جریر، سعد بن ابی وقاص، ابو سعید خدری، انس، قیس بن ثابت، حبیب بن بدیل ورقاء، براء بن عازب، ابو طفیل، حذیفة بن اُسید الغفاری(ج۱، ص۱۹۴).
۱۶٫ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب (ج۱، ص۳۳۸).
۱۷٫ اسد الغابة (ج۱ـ۲و۳).
۱۸٫ تاریخ اصبهان (ج۱، ص۵۸، ۶۷، ۱۲۱، ۲۴۹و۳۰۰).
۱۹٫ مروج الذهب (ج۱، ص۳۴۶).
۲۰٫ مختصر تاریخ دمشق، به ۱۲ طریق مختلف (ج۲، ۳، ۴و۵).
۲۱٫ مرآة الجنان (ج۱، ص۵۱).
۲۲٫ المختصر فی اخبار البشر (ج۱، ص۱۲۶).
۲۳٫ تاریخ الخلفاء (ج۱، ص۶۹).
۲۴٫ تاریخ بغداد (ج۳، ص۳۳۳).
[۸/۹، ۶:۴۳] زرگر م: 📚حديث غدير در آثار أهل سنت
۱٫ اخبار اصفهان: ج۱ص۱۰۷و۲۳۵٫ج۲ص۲۲۷٫
۲٫ اخبارالدول وآثارالاول:ص۱۰۲٫
۳٫ أربعين الهروي:ص۱۲٫
۴٫ أرجح المطالب:ص۳۶و۵۶ و۵۸ و۶۷ و۲۰۳ و۳۳۸ و۳۳۹ و۳۸۹ و۵۸۱-۵۴۵ و۶۸۱ .
۵٫ الارشاد: ص۴۲۰٫
۶٫ أسباب النزول:ص۱۳۵٫
۷٫ أسد الغابه:ج۱ص۳۰۸و۳۶۷٫ج۲ص۲۳۳٫ج۳ص۹۲و۹۳و۲۷۴و۳۰۷و۳۲۱٫ج۴ص۲۸٫ج۵ص۶و۲۰۵و۲۰۸٫
۸٫ الامامه و السياسه:ج۱ ص۱۰۹٫
۹٫ أنساب الاشراف:ج۱ ص۱۵۶٫
۱۰٫ البدايه و النهايه:ج۵ ص۲۰۸-۲۱۳و۲۲۷و۲۲۸-ج۷ص۳۳۸و۳۴۴-۳۴۹٫
۱۱٫ بلاغات النساء:ص۷۲٫
۱۲٫ تاريخ بغداد:ج۸ص۲۹۰-ج۷ص۳۷۷-ج۱۲ص۳۴۳-ج۱۴ص۲۳۶٫
۱۳٫ التاريخ الکبير:ج۱ص۳۷۵-ج۲قسم۲ص۱۹۴٫
۱۴٫ تاريخ الخلفاء:ص۱۱۴و۱۵۸و۱۷۹٫
۱۵٫ تفسير الثعلبي:ص۷۸و۱۰۴و۱۸۱و۲۳۵٫
۱۶٫ تفسير الطبري:ج۳ص۴۲۸٫
۱۷٫ تفسير فخر الرازي:ج۳ص۶۳۶٫
۱۸٫ التمهيد(باقلاني):ص۱۷۱٫
۱۹٫ الجمع بين الصحاح:ص۴۵۸٫
۲۰٫ حياه الصحابه:ج۲ص۷۶۹٫
۲۱٫ حليه الاولياء:ج۵ص۲۶و۳۶۳-ج۶ص۲۹۴٫
۲۲٫ الخصائص:ص۴و۴۹و۵۱٫
۲۳٫ خصائص النسائي:ص۲۱و۴۰و۸۶و۸۸و۹۳و۹۴و۹۵و۱۰۰و۱۰۴و۱۲۴٫
۲۴٫ الخصائص(السيوطي):ص۱۸٫
۲۵٫ الخطط والآثار(مقريزي):ص۲۲۰٫
۲۶٫ الدر المنثور:ج۲ص۲۵۹و۲۹۸٫
۲۷٫ دول الاسلام(ذهبي):ج۱ص۲۰٫
۲۸٫ ذخائرالعقبي:ص۶۷و۶۸٫
۲۹٫ روضات الجنات(زمجي):ص۱۵۸٫
۳۰٫ سر العالمين(غزالي):ص۱۶٫
[۸/۹، ۶:۴۳] زرگر م: 📚حديث غدير در آثار أهل سنت
۳۱٫ سنن الترمذي:ج۵ص۵۹۱ .
۳۲٫ سنن ابن ماجه:ج۱ ص۴۳٫
۳۳٫ سنن النسائي:ج۵ ص۴۵٫
۳۴٫ سنن المصطفي صلي الله عليه و آله:ج۱ص۴۵٫
۳۵٫ السيره النبويه(زيني):ج۳ ص۳٫
۳۶٫ شرح نهج البلاغه(ابن أبي الحديد):ج۱ص۳۱۷و۳۶۲-ج۲ص۲۸۸-ج۳ص۲۰۸-ج۴ص۲۲۱-ج۹ص۲۱۷٫
۳۷٫ الشرف الموبد(نبهاني):ص۵۸و۱۱۳٫
۳۸٫ شواهد التنزيل:ج۱ص۱۵۸و۱۹۰٫
۳۹٫ صحيح الترمذي:ج۱ص۳۲-ج۲ص۲۹۸-ج۵ص۶۳۳٫
۴۰٫ صحيح مسلم:ج۴ص۱۸۷۳٫
۴۱٫ الصواعق المحرقه:ص۲۵و۲۶و۷۳و۷۴٫
۴۲٫ طبقات ابن سعد:ج۳ص۳۳۵٫
۴۳٫ العقد الفريد:ج۵ص۳۱۷٫
۴۴٫ عمده الاخبار:ص۱۹۱٫
۴۵٫ الفصول المهمه:ص۲۳و۲۴و۲۵و۲۷و۷۴٫
۴۶٫ الفضائل(ابن حنبل):ج۱ص۴۵و۵۹و۷۷و۱۱۱-ج۲ص۵۶۰و۵۶۳و۵۶۹و۵۹۲و۵۹۹-ج۳ص۲۷و۳۵٫
۴۷٫ فضائل الصحابه:ج۲ص۶۱۰و۶۸۲٫
۴۸٫ الکفايه:ص۱۵۱٫
۴۹٫ کفايه الطالب:ص۱۳و۱۷و۵۸ و۶۲ و۱۵۳و۲۸۵و۲۸۶٫
۵۰٫ کنز العمال:ج۱ص۴۸-ج۶ص۳۹۷-۴۰۵-ج۸ص۶۰-ج۱۲ص۲۱۰-ج۱۵ص۲۰۹٫
۵۱٫ الکوکب الدري:ج۱ص۳۹٫
۵۲٫ مجمع الفوائد:ج۹ص۱۰۳-۱۰۸و۱۶۳٫
۵۳٫ مختلف الحديث(ابن قتيبه):ص۵۲و۲۷۶٫
۵۴٫ مروج الذهب:ج۲ص۱۱٫
۵۵٫ مستدرک الحاکم:ج۳ص۱۰۹و۱۱۰و۱۱۸و۳۷۱و۶۳۱٫
۵۶٫ مسند ابن حنبل:ج۱ص۸۴و۱۱۹و۱۸۰-ج۴ص۲۴۱و۲۸۱و۳۶۸و۳۷۰و۳۷۲-ج۵ص۳۴۷و۳۶۶و۳۷۰و۴۱۹-۴۹۴-ج۶ص۴۷۶٫
۵۷٫ مسند الطيالسي:ص۱۱۱٫
۵۸٫ مصابيح السنه:ج۲ص۲۰۲و۲۷۵٫
۵۹٫ معارج النبوه:ج۱ص۳۲۹٫
۶۰٫ المعارف(ابن قتيبه):ص۵۸٫
[۸/۹، ۶:۴۳] زرگر م: 📚حديث غدير در آثار أهل سنت
۶۱٫ معالم الايمان(دباغ):ج۲ص۲۹۹٫
۶۲٫ المعتصرمن المختصر:ج۲ص۳۰۱و۳۳۲٫
۶۳٫ معجم البلدان:ج۲ص۳۸۹٫
۶۴٫ المعجم الصغير:ج۱ص۶۴و۷۱٫
۶۵٫ المعجم الکبير(طبراني):ج۱ص۱۴۹و۱۵۷و۳۹۰-ج۵ص۱۹۶٫
۶۶٫ مقاصد الطالب:ص۱۱٫
۶۷٫ مقتل الحسينعليه السلام(خوارزمي):ص۴۷٫
۶۸٫ مقصد الراغب:ص۳۹٫
۶۹٫ المنار:ج۱ص۴۶۳٫
۷۰٫ مناقب الائمه(باقلاني):ص۹۸٫
۷۱٫ المناقب(ابن جوزي):ص۲۹٫
۷۲٫ المناقب(ابن مغازلي):ص۱۶و۱۸و۲۰و۲۲و۲۳و۲۴و۲۵و۲۲۴و۲۲۹٫
۷۳٫ المناقب(عبدالله شافعي):ص۱۰۶و۱۰۷و۱۲۲٫
۷۴٫ منتخب کنز العمال:ج۵ص۳۰و۳۲و۵۱٫
۷۵٫ المواقف:ج۲ص۶۱۱٫
۷۶٫ موده القربي:ص۵۰٫
۷۷٫ نزهه الناظرين:ص۳۹٫
۷۸٫ النهايه(ابن الأثير):ج۴ص۳۴۶٫
۷۹٫ نهايه العقول:ص۱۹۹٫
۸۰٫ الوفيات(ابن خلکان):ج۱ص۶۰-ج۲ص۲۲۳٫
۸۱٫ ينابيع الموده:ص۲۹-۴۰و۵۳-۵۵و۸۱و۱۲۰و۱۲۹و۱۳۴و۱۵۴و۱۵۵و۱۷۹-۱۸۷و۲۰۶و۲۳۴و۲۸۴٫
۸۲٫ الاصابه:ج۱ص۳۷۲و۵۵۰-ج۲ص۲۵۷و۳۸۲و۴۰۸و۵۰۹-ج۳ص۵۱۲-ج۴ص۸۰٫
۸۳٫ الاستيعاب:ج۲ص۴۶۰٫
۸۴٫ أشعه اللمعات في شرح المشکاه:ج۴ص۸۹و۶۶۵و۶۷۶٫
۸۵٫ تفريح الأحباب:ص۳۱و۳۲و۳۰۷و۳۱۹و۳۶۷٫
۸۶٫ التمهيد و البيان(أشعري):ص۲۳۷٫
۸۷٫ الفتوح(ابن الأعثم):ج۳ص۱۲۱٫
۸۸٫ التمهيد البيان(أشعري):ص۲۳۷٫
۸۹٫ ثمار القلوب(ثعالبي):ص۵۱۱٫
۹۰٫ الأعتقاد(بيهقي):ص۱۸۲٫
۹۱٫ تاريخ دمشق:ج۱ص۳۷۰-ج۲ص۵و۸۵و۳۴۵-ج۵ص۳۲۱٫
۹۲٫ الجمع بين الصحاح:ص۴۵۸٫
۹۳٫ الشفاء(قاضي عياض):ج۲ص۴۱٫
۹۴٫ أسني المطالب:ص۴و۲۲۱٫
۹۵٫ انسان العيون:ج۳ص۲۷۴٫
۹۶٫ الأنوار المحمديه:ص۲۵۱٫
۹۷٫ بلوغ الأماني:ج۱ص۲۱۳٫
۹۸٫ البيان والتعريف:ج۲ص۳۶٫
۹۹٫ التاج الجامع:ج۳ص۲۹۶٫
۱۰۰٫ تجهيز الجيش:ص۱۳۵و۲۹۲٫
۱۰۱٫ ذخائرالعقبي:ص۶۷و۶۸٫
۱۰۲٫ الحاوي للفتاوي:ج۱ص۷۹و۱۲۲٫
۱۰۳٫ الرياض النضره:ج۲ص۱۶۹و۱۷۰و۲۱۷و۲۴۴و۳۴۸٫
۱۰۴٫ السيره الحلبيه:ج۳ص۲۷۴و۲۸۳و۳۶۹٫
۱۰۵٫ شرح المقاصد:ج۲ص۲۱۹٫
۱۰۶٫ فرائد السمطين:ج۱ص۵۶و۶۴و۶۵و۶۷و۶۸و۶۹و۷۲و۷۵و۷۶و۷۷٫
۱۰۷٫ العثمانيه:ص۱۴۵٫
۱۰۸٫ مرقاه المفاتيح:ج۱ص۳۴۹-ج۱۱ص۳۴۱و۳۴۹٫
۱۰۹٫ مصابيح السنه:ج۲ص۲۰۲و۲۷۵٫
۱۱۰٫ المورود في شرح سنن أبي داود:ج۱ص۲۱۴
منبع: سایت میثاق
