مرگ اضطراری و مرگ ارادی

مرگ اضطراری و مرگ ارادی
مرگ اضطراری همان مرگ طبیعی است که هر انسانی روزی به دنیا آمده و عمری مقرر دارد که بعد از انقضاء مدت معین، با خطاب «حان الان وقت الرحیل» (حالا وقت رفتن است)، باید همه چیز را رها کند و به جهان باقی رهسپار شود، هرچه هم ناله کند که مرا برگردانید فایده‌ای نخواهد داشت؛ چنان‌که قرآن می‌فرماید:
^{{حَتَّىٰ إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ}؛}
[دشمنان حق از دشمنى خود باز نمى‏ايستند] تا زمانى كه يكى از آنان را مرگ در رسد، مى‏گويد: اى پروردگار من مرا [براى جبران گناهان و تقصيرهايى كه از من سر زده به دنيا] بازگردان؛ اميد است در [برابر] آن‌چه [از عمر، مال و ثروت در دنيا] واگذاشته‏ام كار شايسته‏اى انجام دهم. [به او مى‏گويند:] چنين نيست [كه مى‏گويى] بدون ترديد اين سخنى بى‏فايده است كه او گوينده آن است، و پيش رويشان برزخى است تا روزى كه برانگيخته مى‏شوند.
آری او با التماس می‌گوید:
{ارجعونی لعلی اعملوا صالحاً فی ما ترکتُ}؛
مرا برگردانید تا جبران کنم و عمل صالحی انجام دهم.
اما به او گفته می‌شود:
{کلا انها هی کلمة هی قائلها و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون}؛
چنین نیست؛ این سخنی بی‌فایده است… و در پیش رو برزخی است تا روزی که مبعوث می‌شوند.
اما مرگ ارادی: بریدن از تعلقات مادی و لذات و امور دنیایی است، برای رسیدن به حق، و توجه به عالم معنوی و فناء در اسما و صفات الهی است.
«در مرگ اضطراری دنیا را از انسان می‌گیرند، اما در مرگ ارادی انسان به اراده خود دنیا را رها می‌کند». و چون این نوع مرگ با اراده سالک است، از آن به مرگ ارادی تعبیر می‌شود، که به وسیله جهاد اکبر اتفاق می‌افتد و آن مجاهدت با نفس است، که سالک باید بندهای تعلقات و وابستگی‌ها را پاره کند تا نفس را آزاد نماید. و عرفا آن‌را سخت‌تر از مجاهدت با اعدا می‌دانند. مولوی در مورد مرگ ارادی می‌گوید:
مرگ پیش از مرگ امن است ای فتی

این چنین فرمود ما را مصطفی
گفت موتوا کلکم من قبل ان

یأتِیَ الموتُ و تموتوا بلفِتَن
مولوی در این ابیات به کلام مشهور «موتوا قبل اَن تموتوا» اشاره می‌کند که در متون صوفیه آن را از قول پیامبر نقل کرده‌اند. ^{مفهوم این کلام حدیث گونه، با توجه به بیت مولوی این است که، پیش از آن مردن براثر پیشامدها، خود را از اغراض مادی و لذّات دنیایی پاک کنید و از علاقه‌های مادی و دنیا و آن چه در آن است رها سازید.}
مرگ، گرفتن دنیا از انسان و انسان از دنیا است، پس ای عزیز! قبل از این‌که دنیا را از تو بگیرند تو دنیا را رها کن و تعلقاتت را کاهش ده.