تفسیر عرفانی و تربیتی سوره حمد 

 مراتب توحید در سوره حمد

ایاک نعبد و ایاک نستعین
تنها تو را عبادت می کنم و تنها از تو کمک می جویم

جمع بندی؛ جمله «الحمد لله رب العالمین» اشاره ای دارد هم بهتوحید ذات و هم توحید صفات و هم توحید افعال .

گوئی کسی سئوال می کند ، چرا همه حمدها مخصوص خداست؟در جواب داده می شود:برای اینکه او «رب العالمین» است ، پروردگار جهانیان است .

قرآن مجید می گوید:«الذی احسن کل شیئ خلقه» خداوند کسی است که آفرینش هر چیزی را به بهترین صورت انجام داد.

در رب العالمین اشاره است به «توحید در ربوبیت»

الحمد لله رب العالمین الرحمن الرحیم ، مالک یوم الدین

توحید در حاکمیت:حاکم عبارت است از کسی که بر نفوس و اموال مردم تسلط دارد و چون مالکیت حقیقی از خداوند است و او تنها مدبر و مدیر عالم است بنابراین تنها حاکم اوست و حق ولایت منحصرا برای اوست.

إِنِ الْحُكْمُ إِلَّا لِلَّهِ ۖ يَقُصُّ الْحَقَّ ۖ وَهُوَ خَيْرُ الْفَاصِلِينَ؛ فرمان و حكومت فقط به دست خداست ، همواره حق را بيان می كند و او بهترين داوران و جداكنندگان [حق از باطل] است .

 توحید در اطاعت:

وقتی که حاکم بالذات فقط خداوند است بنابرین تنها باید از او اطاعت شود.

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِۚ؛ و هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه به اذن خدا از او اطاعت شود

وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا ﴿٦٤﴾فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا 

و هيچ پيامبرى را نفرستاديم مگر آنكه به اذن خدا از او اطاعت شود و اگر آنان هنگامى كه [با ارتكاب گناه] به خود ستم كردند ، نزد تو می ‏آمدند و از خدا آمرزش می خواستند ، و پيامبر هم براى آنان طلب آمرزش می كرد ، يقيناً خدا را بسيار توبه‏پذير و مهربان می ‏يافتند .«۶۴»

به پروردگارت سوگند كه آنان مؤمن حقيقى نخواهند بود، مگر آنكه تو را در آنچه ميان خود نزاع واختلاف دارند به داورى بپذيرند ؛ سپس از حكمى كه كرده‏اى دروجودشان هيچ دل تنگى و ناخشنودى احساس نكنند ، وبه طور كامل تسليم شوند .

توحید در تشریع:

از آنجا که تدبیر و حکومت منحصر در خداوند است لذا قانونگذاری نیز در او منحصر می شود.هیچ بشری حق قانون گذاری را ندارد.

پس اگر توحید ربوبی تثبیت بشود، توحید عبادی هم تثبیت خواهد شد ،یعنی وقتی که ثابت شد خدا رب است و لاغیر ، باید پذیرفت که خدا معبود است و جز او معبودی نیست.

 توحید در عبادت

با توجه به آیات قرآن حقیقت عبادت عبارت است از خضوع و تذلل لفظی و یا عملی همراه با اعتقاد به اولوهیت و خدا بودن موجود مورد نظر .

لَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحًا إِلَىٰ قَوْمِهِ فَقَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَٰهٍ غَيْرُهُ .

به يقين ، نوح را به سوى قومش فرستاديم ، پس به آنان گفت : اى قوم من ! خدا را بپرستيد ، كه شما را جز او معبودى نيست

پس :ایاک نعبد و ایاک نستعین؛ تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می جوئیم

اینجا سر آغازی است برای نیازهای بنده و تقاضای او از خدا، و در حقیقت لحن سخن اینجا عوض می شود.زیرا آیات قبل ، حمد و ثنای پروردگار، و اظهار ایمان به ذات پاک او و اعتراف به روز قیامت بود.

اما از اینجا گوئی بنده با این پایه محکم «عقیدتی و معرفت پروردگار خود » خود را در حضور او، و در برابر ذات پاکش می بیند، و او را مخاطب ساخته ،نخست از عبودیت خویش در برابر او، و سپس از امدادها و کمکهای او سخن می گوید:(تنها تو را می پرستم و تنها از تو یاری می جویم) ایاک نعبد و ایاک نستعین.

به تعبیر دیگر :هنگامی که مفاهیم گذشته در جان انسان جای گرفت ، (عقیده و ایمان)و با اعمال ، وجودش به نور الله پرورش دهنده جهانیان روشن می شود ،( عمل)و رحمت عام و خاص او و مالکیتش در روز جزا را درک می کند. ( مهم باید درک کرد فهمید) انسان به صورت یک فرد کامل از نظر عقیده در می آید، (یک فرد مؤمنی میشه) این عقیده عمیق توحیدی است .

 

این درس ادامه دارد….