تفسیر عرفانی و تربیتی سوره حمد 

 از استعانت تا ولایت

سخن از غیب به حضور آمد ،آن هم با تقدیم معبود بر عابد ، و حصر عبادت و استعانت ، حفظ وحدت در ناحیه معبود ، و حفظ کثرت در ناحیه عابد.

که از جمع این نکات بدست می آید :که «الله» معبود است و لا غیر، و غیر خدا هرکه هست و هرچه هست عابد است و لا غیر.

تا انسان نماز گزار ، یا قاری قرآن هنگام تلفظ کلمه «نعبد» که متکلم مع الغیر است، دیدگاهش چه اندازه وسیع باشد ، و چه کسانی را در نظر بیاورد.

فرق انسان ها در نماز

انسان عادی وقتی بخواهد بگوید «ایاک نعبد» می گوید:من و دیگر نماز گزاران ، تو را عبادت می کنیم.

اما اگر انسان مقداری با آیات قبلی مأیوس شد، دیدش وسیع گردید ، با قاطعیت می گوید:«ایاک نعبد» یعنی من که جزئی از عالمین هستم ، با دیگر اجزاء عالمین ، همه تو را عبادت می کنیم .

چه اینکه خودت در باره قیامت فرمودی :

إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَٰنِ عَبْدًا 

هيچ كس در آسمان‏ها و زمين نيست مگر اينكه] ذاتاً [بنده] و مملوك [به سوى] خداى [رحمان می ‏آيد.

این ظهور عبودیت موجودات در قیامت است.خیلی ها باید بمیرند و در قیامت ببینند که همه بنده وار می آیند، اما یک موحد قبل از اینکه بمیرد این معنا را می بیند .و اگر هم اکنون دید همه بنده اند ، دیگر به غیر خدا تکیه نمی کند.و این عبودیت ، عبودیت مطلقه است ، نظیر ربوبیت مطلقه خدای سبحان .

در کنار « ایاک نعبد ، ایاک نستعین » آمده یعنی حتی در عبادت هم از تو استعانت می کنیم، تا کسی گمان نبرد، انسان در بنده بودن مستقل است .

آری تو را می پرستیم ، و در این پرستش همگانی هم تنها از تو استمداد می کنیم و لا غیر، اگر دیگری مددی به ما می فرستد ، از مجرای فیض توست.

آنجا که فرمودی:وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ۚ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ 

اى اهل ايمان از صبر و نماز [براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگی ‏ها و رسيدن به رحمت حق] كمك بخواهيد زيرا خدا با صابران است .باز ، صبر و نماز هم جزو برنامه هائی است که تو به ما آموختی، این دو پلی هستند که ما را به مقصد می رسانند.

آن یکی فیضش گدا آرد پدید

و آن دگر بخشد گدایان را مزید

خدای سبحان ، با یک فیض انسان را گدا می کند ، و با فیض دیگرش گدا را مستغنی می کند.انسان اگر بفهمد گداست ، فقیر الی الله ، نعمت است و الا اگر نفهمد زحمت است.

خدای سبحان با یک فیض انسان را تشنه می کند ، و با فیض دیگر انسان تشنه را به چشمه کوثر می رساند.آنگاه برای انسان جز عطش چیزی نمی ماند.

دوم نماز

روان درمانی می کند، این دستور خدا با اجزاء خودش، غرور و تکبر را ، ریشه کن می سازد و چون این رفتارها ریشه روانی دارند و آنان که «منیت» و من نفسانی خود را عبادت می کنند و از [من برتر] یعنی آفریده خویش بی خبر هستند از تمام ارزشهای انسانی و دینی محرومند، و رفتارهای نا پسند و نا آرامی دارند.

ولی نماز انسان را از این بحران نجات می دهد و با هر رکوع و سجده [منیت] نفسانی او را می شکند. و باد تکبر و غرور و خود پسندی را خالی می شود.

خواص نماز

وقت شناسی، وظیفه شناسی، پاکیزگی و بهداشت، با قطع ارتباط از فعالیت های دنیوی در چند نوبت از روز، به خستگی روحی و روانی پایان می دهد، فکر و ذهن را از اندیشه دنیوی آزاد نمودن،

لحظه انس و الفت را فراهم کردن، لحظات مقدسی را ایجاد کردن، با همه خوبان درگاه حق همرنگ شدن، و مهمتر از همه خدا را به یاد آوردن، زیرا خود دستور فرموده اند:«اقم الصلاة لذکری»آیا نمازی که ما می خوانیم همه این خواص را دارد؟ اگر ندارد چرا؟ مشکل کجاست؟بنظر من همه اشکالات ما درهمین آیه نهفته است که ممکن است نماز بخواند و بیاد همه چیز باشد بجز یاد خدا.

و یاد خدا با حضور قلب است نه فقط الفاظ .چرا حضور قلب در نماز کمتر حاصل میشود؟