برگی از دفتر فاطمیه

فضیلت حضرت زهرا(س) و اهل بیت (ع)

سوره دهر یا سوره انسان سندی بزرگ در فضیلت اهل بیت و ۱۸ آیه آن راجع حضرت زهراء و علی(ع) و حسنین است.

از «ان الابرار» تا «وکان سعیکم مشکوراً » این سوره در منزل زهرا(س) نازل شده جالب اینکه به گفته جمعی از دانشمندان اسلامی از جمله «آلوسی » مفسر معروف اهل سنت،
بسیاری از نعمتهای بهشتی در این سوره بر شمرده شده است ولی از «حورالعین» که غالباً در قرآن مجید در عداد نعمتهای بهشتی آمده است مطلقاً در این سوره مطرح نیست، ممکن است این امر بخاطر نزول این سوره در باره فاطمه زهرا و همسرش و دو فرزندش می باشد که به احترام بانوی اسلام (س) ذکری از حور به میان نیامده است.

در جای دیگر نیز «الوسی» می گوید:اگر بگوئیم این سوره در باره علی و فاطمه نازل نشده، چیزی از قدر آنها نمی کاهد، زیرا داخل بودن آنها در عنوان ابرار مطلب آشکاری است که هر کس می داند.

سپس به بیان بعضی از فضائل آنها پرداخته، می گوید:انسان چه در باره این دو بزرگوار می تواند بگوید جز اینکه علی(ع) مولای مؤمنان و وصی پیامبر(ص) و فاطمه(علیهااسلام) پاره تن رسول خدا(ص) و جزء وجود محمد(ص) و حسنین(علیهماالسلام) روح و ریحان، و آقایان جوانان بهشتند، اما مفهوم این سخن ترک دیگران نیست، بلکه هر کس غیر این راه را بپوید گمراه است.

و در بعضی روایات از خود علی(ع) نقل شده که در موارد متعدد به نزول این آیات در مورد خود و فرزندانش در مقابل مخالفان استدلال کرده است.

 سندی بزرگ بر فضیلت اهل بیت(ص)

ابن عباس می گوید:حسنین(علیهماالسلام) بیمار شدند.

پیامبر(ص) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند، و به علی گفتند:ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می کردی .

علی(ع) و فاطمه(س) و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر شفا یابند سه روز روزه بگیرند.(طبق بعضی از روایات حسنین(ع) هم گفتند ما هم نذر می کنیم روزه بگیریم)بهر حال در هر روز حضرت زهرا(س) روزی ۵ قرص نان برای افطار آماده کرده بود.

که روز اول سائلی به در خانه آمد و گفت السلام علیکم یا اهل بیت محمد(ص) سلام بر شما ای اهل بیت محمد(ص) ،
مستمندی هستم … غذائی به من بدهید خداوند از غذاهای بهشتی به شما مرحمت کند، آنها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند.

روز دوم یتیمی و روز سوم اسیری …و همان نان جوین را به آنها دادند و با آب افطار کردند…..حضرت رسول(ص) به منزل فاطمه می رود و از دیدن حالت ضعف و گرسنگی آنها ناراحت می شود.

در همین حال جبرائیل نازل گشت و گفت ای محمد(ص) این سوره را بگیر، خداوند با چنین خانواده ای بشما تهنیت می گوید. سپس سوره «هل اتی» را بر او خواند .

بعضی گفته اند ۱۸ آیه از آیه «ان الابرار» تا آیه «کان سعیکم مشکوراً» که مجموعاً هیجده آیه است در این موقع نازل گشت.
این حدیث از روایاتی است که در میان اهل سنت مشهور و مترادف است.

إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا ما راه را به او نشان دادیم، خواه شاکر باشد (و پذیرا گردد) یا کفران کند.

ما انسان را آفریدیم و او را مور آزمایش قرار می دهیم (لذا) او را شنوا و بینا قرار دادیم.

«نبتلیه» اشاره به رسیدن انسان به مقام «تکلیف و تعهد و مسئولیت و آزمایش و امتحان» است، و این بزرگترین مواهب خدا است که به انسان کرامت فرموده است و او را شایسته «تکلیف و مسئولیت» قرار داده است.

از آنجا که آزمایش و تکلیف بدون آگاهی ممکن نیست، اشاره به ابزار شناخت و چشم و گوش می کند که خداوند در اختیار انسان قرار داده است.و تکلیف و آزمایش انسان علاوه بر مسئله آزادی و ابزار شناخت، نیاز به دو عامل دیگر یعنی به مسأله «هدایت» و «اختیار» دارد می فرماید:

إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا

هدایت در اینجا معنی وسیع و گسترده ای دارد که هم هدایت «تکوینی» و هم «فطری» و هم «تشریعی» هر چند سوق آیه بیشتر روی هدایت تشریعی است.

توضیح:از آنجائی که خداوند انسان را برای «ابتلا و امتحان» و تکامل آفریده است مقدمات وصول به این هدف را در جوار او آفریده، و نیروهای لازم را به او بخشیده این همان «هدایت تکوینی» است.

سپس در اعماق فطرتش عشق به پیمودن این راه را قرار داد، و از طریق الهامات فطری مسیر را به او نشان داده، و از این نظر هدایت فطری نموده.

و از سوی دیگر، رهبران آسمانی و انبیای بزرگ را به تعلیمات و قوانین روشن برای «ارائه طریق» مبعوث کرده، و به وسیله آنها هدایت تشریعی فرموده است.و البته تمام شعب سه گانه هدایت، جنبه عمومی دارد، و همه انسانها را شامل می شود.روی همرفته این آیه به سه مسئله مهم و سرنوشت ساز در زندگی انسان اشاره می کند.

مسأله «تکلیف»، مسأله «هدایت» و مسأله «آزادی اراده و اختیار» که لازم و ملزوم یکدیگر و مکمل یکدیگرند.و در مقابل نعمت بزرگ الهی آنان که پذیرا و تسلیم شوند، و راه هدایت را در پیش گیرند، شکر این نعمت را بجا آورده اند، و آنها که مخالف کنند کفران کرده اند.

خلاصه اینکه در آیات بعد به ذکر اعمال و اوصافی که «ابرار» و «عبادالله» دارند پرداخته و با ذکر پنج وصف دلیل استحقاق آنها را نسبت به این همه نعمتهای بی نظیر توضیح می دهد.

«آنها به نذر خود وفا می کنند».(یوفون بالنذر) یک مسئله فقهیو از روزی که عذاب و شرّ آن گسترده است بیمناکند.(و یخافون یوماً کان شرّه مستطیرا).

جمله «یوفون» و «یخافون» و جمله های بعد از آن بصورت فعل مضارع آمده نشان می دهد که این برنامه مستمر و همیشگی آنان است.که مصدق اتم و اکمل این آیات علی(ع) و حضرت زهرا(س) و فرزندان آنها حسنین(ع) هستند.که سه روز با آب افطار کردند و قلب آنان از خوف خدا و قیامت مالامال بود.

ترس آنان از آن روز اشاره به ایمان به مسئله معاد و احساس مسئولیت شدید در برابر فرمان الهی است.و اثر این ایمان در اعمالشان کاملاً نمایان است.

سومین عمل شایسته آنان اینکه «غذای خود را در عین اینکه نیازمندند و دوست دارند به «مسکین و یتیم و اسیر» می دهند. بدین ترتیب رحمتشان عام و خدمتشان گسترده است.

در سوره آل عمران آیه ۹۲ می فرماید:لَنْ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّىٰ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ(به حقیقت نیکوکاری نمی رسید تا آنچه دوست دارید انفاق کنید.)

چهارمین عمل بر جسته ابرار را «اخلاص» می شمرد، و می فرماید:إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًاآنها می گویند ما شما را تنها برای خدا اطعام می کنیم، نه پاداشی از شما می خواهیم و نه تشکری.

این برنامه منحصر به اطعام نیست بلکه تمام اعمالشان مخلصانه و برای ذات پاک خداوند است و هیچ چشمداشتی به پاداش مردم و حتی تقدیر و تشکر آنها نیست.و اصولاً در اسلام ارزش عمل به خلوص نیت است.

و گر نه اعمالی که انگیزه های غیر الهی داشته باشند، خواه ریا ، یا به خاطر هوای نفس، و یا تشکر و قدر دانی مردم، و یا پاداش مادی، هیچگونه ارزش معنوی و الهی ندارد.

و پنجمین توصیف «ابرار» می فرماید: آنها می گویند:ما از پروردگارمان خائفیم از آن روز که عبوس و شدید است.

إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا

یعنی آنقدر حوادث آن روز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسان در آن روز عبوس است بلکه گوئی خود آن روز هم عبوس است.

پاداش عظیم ابرار

در آیات گذشته پس از آنکه انسانها را به دو گروه «شکور» و «کفور» یا «شکر گذار» و کفران کننده» تقسیم می کند، سپس اشاره ای به مجازات و کیفر سخت کفران کننده گان آمده است،و بعد به سراغ پاداشهای شکر گذاران و ابرار (نیکان و پاکان) میرود و نکات در این زمینه یاد آوری می کند.

نکته قابل توجه:دومین وصف ، و پنجمین وصف از اوصاف پنجگانه ، هر دو مسئله خوف است ، با این تفاوت که در اولی تنها سخن از خوف روز قیامت است ، و در دومی خوف از پروردگار است از روز قیامت.در واقع یکی گستردگی آن را می رساند و یکی گستردگی کیفی را.و در نهایت به نتیجه اجمالی اعمال نیک و نیات پاکی که «ابرار» دارند اشاره کرده ، و می فرماید:«بخاطر همین ها خداوند آنها را از شرّ آن روز نگهداری می کند، در حالی که با طراوت و مسرور و شادمان هستند از آنها استقبال می کند.

فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَٰلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا

طراوت و شادابی خاصی که بر اثر وفور نعمت و رفاه به انسان دست می دهد و از آرامش و نشاط درونی آنها خبر می دهد.

بنابراین اگر در دنیا به خاطر احساس مسئولیت از آن روز بیمناک بودند، خداوند در عوض آنها را در آن روز غرق شادی و سرور می کند.