۲۷ ـ «یا خیر الحامدین» (ای بهترین حمد ستایندگان ) .
حقیقت حمد ، اظهار کمال، و شرح جمال و جلال محمود است . کسی که میخواهد از کسی تعریف کند کمالات او و جمال و جلال او را می شمرد و بازگو میکند تا صفات او را اظهار نماید، و لازم نیست فقط با کلام باشد، با عمل یا نوشتن هم میتوان گفت . حتی شاگرد را هم میتوان حمد استاد شمرد، یعنی وجود شاگرد، کمالات استاد را معرفی می کند.
حالا خداوند چگونه حمد کننده است ؟ چرا؟
زیرا هم کمالات خود را اظهار میکند (حمد می کند) و هم مؤمنین و ملائکه را حمد میکند. قرآن کریم میفرماید: «الحمدلله رب العالمین» «ستایش خدایی را که پروردگار جهانیان است» که حمد لفظی است، و خداوند خود را میستاید.
و در جای دیگر می فرماید: نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ» او كه همواره روى به درگاه ما داشت چه نيكو بندهاى بود.(سوره ص ۴۴).
«چه نیکو بنده ای به راستی او توبه کار بود» . که در مدح حضرت ایوب علیه السلام فرموده است . یا جبرائیل را میستاید و به او «مکین» و «امین» میگوید.
وجود رحمانی، همان نفس رحمانی، و وجود مطلق است . یعنی هر جا وجود است کمالات وجودی هم هست ، در مقابل عدم که مایهء نقص و ضعف است. و به نسبت شدت و ضعف وجود، حیات و قدرت آن ، یکسان نخواهد بود. پس به طور کلی همه موجودات کمابیش قابل حمدند و از طرفی همه موجودات حامد خداوند هستند.
قرآن کریم می فرماید: « وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ »: «و هيچ موجودى نيست جز آنكه او را به پاكى مىستايد» [سوره الإسراء ۴۴]
می فرماید: و هیچ چیزی نیست، مگر اینکه در حال ستایش، تسبیح او می گوید» حتی وجود ما، چه بخواهیم چه نخواهیم تسبیح گوی خداست . هر موجودی در حد وجود خودش تسبیح خدا را می گوید. جلوه کمالات خداوند خود خداوند را ستایش می کند.
از نظر اهل معرفت، «الحمد» در «الحمدلله رب العالمین» یعنی «ذات هر موجودی»، یعنی ذات همه موجودات در حال حمد خداوند است . و به عبارت دیگر یعنی وجود منبسط که دارای همه کمالات است و در همه موجودات هست گویای کمالات خداست و کسانی بودهاند که حمد اشیاء و موجودات را شنیده اند.
و اما از طرف دیگر، حضرت محمد (ص) می فرماید: به خداوند عرض می کند:
«لا احصی ثنائءً علیک انتَ کما اثنیت علی نفسِک» (ما نمیتوانیم ثنای تو را بگوئیم، تو همان گونه هستی که خودت، خودت را ثنا گفتی) .
پس نتیجه میگیریم که هرچند همه خدا را حمد میگویند ولی خود خداوند بهترین حمد کنندگان خود است، و شاهد و مشهود و حامد و محمود، خداوند است. در آسمان محمود و در زمین حامد است.
حالا حظّ عبد از این اسم چیست ؟
در پاسخ باید گفت: هر چه انسان بیشتر مظهر اسماء و صفات خداوند باشد، بیشتر خداوند را حمد می گوید. حتی اگر این حمد را به زبان اظهار نکند، خود وجودش، اظهار کمالات خداوند است و از حمد خداوند لذت میبرد و در اثر توجه به کمال مطلق کمال مییابد. در حدیث است که محبوبترین اعمال نزد خدا این است که او را حمد کنی .
حمد کردن انسانها نسبت به یکدیگر ـ مگر در حد ضرورت تشویق ـ جزء مکارم اخلاق نیست ، و ضرر دارد . اما حمد و ستایش پیامبر(ص) و ائمه (ع) خوب و لازم است.