نتیجه: جمع بندی نعمتهای دو بهشت.

نتیجه: جمع بندی نعمتهای دو بهشت.

« مُتَّکِئِینَ عَلَی رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِیٍّ حِسَانٍ » (رحمن/۷۶)
*یعنی آن دو اهل بهشت دون،‌تکیه کنندگانند بر فرشهای عالی گسترده و بالشهای سبز و بساطهای قیمتی که در منتهی زیبائی است، و راغب اصفهانی (عبقری حسان) یک قسمی از فرش است که خدای تعالی مثل آورده بر فرشهای بهشتی.
چنانچه گفته شد، اکثر مفسرین آن دو بهشت اول را اختصاص به مقربیّن داده اند و آن دو بهشت دون (و من دونهما جنتان) که اشاره به انحطاط مرتبه اوست اختصاص به اصحاب یمین داده ند.
غیر از کلمه (من دونهما) که اشاره به اینکه آن دو بهشت درجه و مقام پائین تری دارد، آثار و خواص و نعمتهائی که برای هر یک از آن دو بهشت بیان فرموده اند به نحوی ظاهر می شود.
زیرا آن دو بهشت اول را خصوصیاتی و آثاری معرفی نمود، «برای مقربین »
و آن دو بهشت دون را برای «اصحاب یمین» آثار و خصوصیاتی دیگر بیان فرموده .
(ذواتا افنان) که اشاره به شاخه های اشجار دارد و مخصوص به دو بهشت اول است. (مدها متّان) که مخصوص دو بهشت دوم تفسیر سبزیجات زمینی و علفزارهای سبز و خرم شده ، و اگر چه سبزیجات و اشجار هر دو از نباتات به شمار می روند لکن از حیث شرف و فضیلت بین آن دو تفاوت بسیار است.
و نیز (عینان تجریان) که مخصوص به دو بهشت اول است و شدّت و زیادی آب و جریان دائمی آن را می رساند، در مقابل (نضّاختان) که اختصاص به دو بهشت دیگر دارد که چنین جریانی ندارد، بلکه چنانچه تفسیر شده، مانند فواره ایست که از آن آب ریزش نماید و معلوم است که بین این دو تفاوت بسیار است.
و نیز آیه (من کل فاکهه زوجان) که لفظ (کلّ) اشاره به تمام انواع و اقسام میوه جاتی است که برای بهشتیان درجه اول مهیّا گردیده و مزید شرافت آن را می رساند.
و شاید (زوجان) اشاره به نعم روحانی و جسمانی هر دو باشد و آن را مقابل انداخته با (فیها فاکهه و نخل و رمان) که اختصاص به دو بهشت دیگر دارد. و لفظ (کلّ) در وصف (فاکهه) دو بهشت اول است و دو بهشت دوم نیست که محدودیت آن دو بهشت دیگر را می رساند.
و نیز (فیهن قاصرات الطرف) که در وصف حوریان دو بهشت اول است در مقابل (خیرات حسان) که از اوصاف آن دو بهشت دیگر است،. و به زنهای زیبا صورت، نیکو سیرت تفسیر شده ، بنابراین به زنهای آدمی تفسیر شده. آنان اگر چه بشر و انسان کامل و صالحند که مقام بهشتی دارند، و از این جهت بر حوریان بهشتی شرافت و مزیّت دارند، و لاکن چنانچه گفته شده،‌حوریان آن دو بهشت اول، مزّیت آنان به این است که چون (به قاصرات الطرف) معرفی شده اند، و (قاصرات الطرف)
چنانچه تفسیر نموده اند، آنان چشم از غیر شوهر خود پوشیده اند و تابع شوهر خود می باشند، از اینجا می توان پی برد، که این حوریان نتیجه اعمال و از آثار اخلاقیات خود اهل آن دو بهشت ظهور و بروز نموده اند، به خلاف (خیرات حسان) که به زنهای دنیوی تفسیر شده و در آن حدیث فرمود: در صورت مایل بودن آنها به زوج خود با شوهرهای خود ازدواج می نمایند، پس تابع آنها نمی باشند زیرا که اهل بهشت خواه زن باشد و خواه مرد هر یک شخصیتی برای خود دارند، و آزادند و تابع غیر نمی شوند پس از این حیث بین آنان تفاوت بسیار است و نیز آیه (کانهن الیاقوت و المرجان) که از اوصاف حوریان آن دو بهشت اول به شمار آورده،‌ مقابل با (حور مقصورات فی الخیام) که از اوصاف حوریان آن دو بهشت دیگر و برای آنان است، و برای آنان چنین لطافت و نور و صفائی ذکر نشده .
و نیز (متکئین علی فرش بطائنها من استبرق) چنانچه گفته شده: اشاره به نهایت مرغوبیت و اشیاء نفیس دنیوی ، که بدایت و اول درجه آن دو بهشت اول به شمار می رود و فضیلت آنها را با (رفرف خضر) که اوصاف فرشهای آن دو بهشت دیگر است و اگر چه آنها را به پارچه های سبز قیمتی معرفی نموده اند، لکن از آیه چنین استفاده توان کرد. روی فرش آن دو بهشت دیگر مطابق با زیر فرشهای آن دو بهشت اول است.
شاید اشاره به این باشد که مرتبه آن دو بهشت دیگر زیر و پائین تر از آن دو بهشت اول محسوب می گردد.
خلاصه، این توصیفات و مقابل هم انداختن این دو بهشت را با هم دلیل بارزی است بر همان توجیهی که در آیه نمودیم زیرا همانطوری که بین کمالات مقربین و اصحاب یمین تفاوت بسیار است همین طور بین مقامات اخروی آنان نیز تفاوت بی اندازه است.

« فَبِأَیِّ آلَاء رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ »
اشاره به اینکه با این همه نعمتهای دنیوی و اخروی که شما عطاء نموده چگونه نعمتهای پروردگار خود را تکذیب نموده و انکار می کنید.

نکته ها

۱ـ کامیابی های دنیا معمولاّ همراه با غفلت و گناه است، ولی در بهشت، هرگز چنین نواقصی راه ندارد و ویژگی همسران بهشتی، «خیرات حسان» و «حور مقصورات فی الخیام» است.
۲ـ میان دو دسته باغهایی که در این سوره مطرح شده است، از جمله:
الف: در دو باغ اول، حتی پوشش داخلی بسترها ابریشم است، ولی در باغ دوم، تنها ظاهر پارچه ها زیبا و رنگارنگ است.
ب: در دو باغ متقین، از هر میوه دو نوع وجود داشت ، «فیهما من کلّ فاکهة زوجان » ولی در دو باغ مؤمنان عادی ، تنها به وجود میوه اشاره شده است. «فیهما فاکهة».
ج: در مورد همسرانی که در دو باغ اول هستند، تعبیر «قاصرات الطرف» آمده و در دو باغ دوم «مقصورات فی الخیام».
د: آنچه در چهار باغ یکسان است، باکره بودن همسران است. در هر دو مورد آمده است: «لم یطمثهنّ انس قبلهم و لا جان».
۳ـ در میان میوه های بهشتی، خرما و انار جایگاه ویژه ای دارند و لذا در کنار عنوانِ کلّی «فاکهة» که شامل همه گونه میوه می شود، این دو میوه جداگانه ذکر شده است.
۴ـ پیامبر اکرم(ص) فرمود: زنان بهشتی دارای اخلاق نیک و صورت زیبا هستند. «خیرات الاخلاق حسان الوجوه»
۵ـ در روایت می خوانیم : «خیرات حسان » زنان صالحه دنیا هستند که در قیامت زیباتر از حورالعین می باشند.
۶ـ «حور مقصورات» غیر از «خیرات حسان» هستند. جمله «لم یطمهنّ» برای «حور مقصورات» است نه برای «خیرات حسان». زیرا با حوریه ها هیچ انسان و جنّی آمیزش نکرده است، ولی خیرات حسان، زنان دنیوی هستند که چه بسا مورد آمیزش قرار گرفته اند.

پیام ها

۱ـ تشویق باید به وسیله چیزهایی باشد که برای انسان مأنوس، معروف و مورد علاقه است . «فاکهة و نخل و رمّان ».
۲ـ از افراد و اشیای ویژه باید جداگانه نام برد. در کنار عنوان میوه، نام خرما و انار جداگانه آمده است. «و نخل و رمّان».
۳ـ زنان بهشتی هم نیکو سیرتند، «خیرات » هم نیکو صورت . «حسان » .د
۴ـ پرده و پوشش حتّی در بهشت یک ارزش است. «حور مقصورات فی الخیام».