طلب بخشش ابراهیم (ع) برای پدر

طلب بخشش ابراهیم (ع) برای پدر

اما این که ابراهیم (ع) از طلب بخشش برای پدر خود سخن می گوید و به او وعده می دهد. در فرمایش الهی آمده است: «قَالَ سَلَامٌ عَلَيْكَ سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا». این امر در باره ماهیت ایمان انسان مؤمن و امکان روی آوردن به نزدیکان مشرک خود، یک مسأله فکری را دامن می زند. زیرا این امر چنین القا می نماید که بین این دو مسأله منافات وجود دارد یا نشانه انحراف او از اخلاص نسبت به ایمان می باشد.

ولی شاید از بدیهیات ایمان فرد این باشد که ممکن است در شخصیت او احساس با اندیشه تلاقی حاصل نماید و موضعگیری عاطفی او بازتابی از موضعگیری فکری و اعتقادی او باشد. اگر چنین باشد نشان می دهد که این خط اعتقاد است که در جایگاه تصمیم گیری فرد قرار دارد. زیرا اندیشه فقط در فضای عقیده و ایمان نیست که در زوایای ذهنیت باقی بماند.

بلکه بخشی از موضع داخلی است که با زندگی وارد تعامل شده است و بر این اساس جزئیات موضع گیری او را تعیین می نماید.
این آیه خواسته است که به موضع پیامبر و همراهان مؤمن او را در برابر مشرکان بپردازد و در این باره موضع ابراهیم (ع) را مورد بازخوانی قرار داده است.

به نظر می رسد که نزدیکان مشرک پیامبر یا نزدیکان مشرک مؤمنان و دوستانشان این انتظار را داشتند یا فکر می کردند که رابطه طبیعی قرابت یا دوستی می تواند مبنایی برای تحقق بعضی از امتیازات در عرصه واقعیت باشد.

شاید این مسأله برای مشرکان به این اندازه مطرح نباشد اما ممکن است در شرایط عاطفی در ذهن بعضی از مؤمنان چنین خطور نماید که می توانند برای نزدیکان و دوستان خود طلب بخشش کنند و از پیامبر بخواهند که برای اینان طلب بخشش نماید.

عین همین امر برای منافقان نیز مطرح می باشد. شاید آنان معتقد بودند که وقتی ابراهیم (ع) برای پدر کافر خود طلب بخشش می نماید، به نظرشان آمد که این درخواست پیامبر جای تعجب ندارد و انحراف از خط ایمان به شمار نمی آید.
همین امر در فرمایش الهی آمده است: «مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَن يَسْتَغْفِرُواْ لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُواْ أُوْلِي قُرْبَى» زیرا استغفار در حال شرک، به این معناست که شرک حالتی حاشیه ای در انحراف انسان در نظر گرفته شود.

درست به مانند گناهان آنی که قابلیت بخشش را دارند. این به معنای خفیف شمردن مسأله توحید الهی و نقش آن در اعتقاد انسان و تأثیر آن بر همه جوانب دیگر و نشانه روحی احساس عمیق به عظمت خداوند است. در حالی که شرک ستمی عظیم به شمار می آید که امکان ندارد خداوند آن بخشاید. حال آن که این امکان وجود دارد خداوند معصیتهای دیگر را ببخشد.

همان گونه که در فرمایش الهی آمده است: «يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ» ( يادآور شو ) زماني را كه لقمان به پسرش گفت – در حالي كه او را پند مي‌داد – پسر عزيزم ! ( چيزي و كسي را ) انباز خدا مكن ، واقعاً شرك ستم بزرگي است.

و نیز فرموده است: «إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء» (بيگمان خداوند شرك ورزيدن به خود را ( از كسي ) نمي‌آمرزد و بلكه پائين‌تر از آن را از هركس كه بخواهد ( و صلاح بداند ) مي‌بخشد . هر كه براي خدا انباز بگيرد ، به راستي بسي گمراه گشته است ( و خيلي از حق پرت شده است ) .‏

از این رو هر چه قدر عاطفه فشار بیاورد امکان ندارد پیامبر چنین کاری کرده باشد و دیگران و مؤمنان نیز نمی توانند چنین کاری را از پیامبر بخواهند. زیرا مسأله توحید و شرک، اساسی برای دو موضع متضاد است که یکی راه هدایت و توحید را در پیش می گیرد و دیگری راه گمراهی و شرک را در پیش می گیرد و نمی توانند به هیچ وجه در زندگی یک جا شوند و نمی توانند در یک قلب جای بگیرند.

مؤمنان هم باید چنین موضعی را در قبال مشرکان بگیرند و استغفار برای ایشان را رد کنند. «مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيم». زیرا می دانند که بین شرک و سرنوشت تاریک و سیاه ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد و آتش جهنم در انتظار مشرکان قرار دارد. یعنی این که آنان از رحمت و رضایت خداوند دور هستند که مؤمنان باید از اینان فاصله بگیرند.

ولی چگونه می توان موضع ابراهیم (ع) را تفسیر کرد. همان ابراهیمی که در اوج توحید ناب و رویارویی خشونت آمیز با انواع شرک قرار دارد. از این موضع خداوند در آیه دیگری هم سخن گفته است. وقتی که ابراهیم (ع) خطاب به پدرش می فرماید: «سَأَسْتَغْفِرُ لَكَ رَبِّي إِنَّهُ كَانَ بِي حَفِيًّا» ؟

آیا این کار تسلیم شدن در برابر عاطفه به ضرر عقیده است؟ آیا می توان چنین تفسیری را برای این پیامبر بزرگ قبول کرد؟ آن هم انسانی که فقط صاحب عقیده به شمار نمی آید بلکه در کنار آن پیامبری صاحب رسالت به شمار می آید که می خواهد مردم را بر اساس پیروز گرداندن اندیشه و عقیده بر احساس و عاطفه تغییر دهد؟