همراه با سوره شمس آيا انسان افضل از ملائكه است؟

 

آيا انسان افضل از ملائكه است؟

با مطالبی که در جلسه قبل بیان شد، و با توجه به آیات ۳۰ تا ۳۲ سوره بقره، این سئوال به ذهن می آید که:

آیا انسان افضل از ملائکه است؟

با توجه باین آیه مبارکه نکاتی برما روشن می شود. خداوند به ملائکه از جعل خلیفه ای در روی زمین خبر می دهد، و ملائکه اعتراض خود را این گونه بیان می کنند،

آیا می خواهی موجودی را در زمین قرار دهی که فساد و خونریزی کند؟ و برتری خود را در عبادت و تسبیح خداوند، بر خلیفة الهی ابراز می کنند.

اما نکته قابل توجه اینجاست که خداوند می فرماید: من از جانشینی این موجود اسراری می دانم که شما نمی دانید.

حال آن اسرار که در این موجود است چیست؟یکی از تفاوتهائی که بین انسان و ملائکه وجود دارد اینست که: در ملائکه اوصاف متضاد و طبایع مختلفه نیست، و در زندگیشان بر سر دو راهی قرار نگرفته، و نزاع و جدال قوا را ندارند، زیرا آنان عقل محض هستند و فاقد شهوت و غضبند، لذا هوس گناه نمی کنند، و انقلاب صفات و احوال را ندارند.

بر خلاف انسان، که تا به مرحله کمال برسد و احاطه به جمیع مراتب نماید، سیر در اطوار مختلفه کرده و از عوالم جماد، نبات، حیوان و ملائکه گذشته تا به مرتبه مشاهده وحدت برسد (یعنی تمام جهان هستی را جلوه حق می بیند ).

فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ (پس به هر كجا رو كنيد آنجا به سوى خداست . يقيناً خدا بسيار عطا كننده و داناست) .

پس انسان نسخه ای است «جامع ملک و ملکوت» و معجونی است مرکب از عالم امر و خلق.

مقام عالی انسان آنوقت است که به جز خدا نبیند. «موحدی باشد، غرق در توحید و مظهر اسم، الله». حال که به شناختی اجمالی از انسان و اهمیت تزکیه نفس واقف شدیم، حال به اصل مطلب می پردازیم.

رابطه علم اخلاق و روانشناسی

با توجه به تعریف اخلاق، معلوم می شود که علم اخلاق همان علم النفس و روانشناسی است. و این دو درباره یک چیز بحث می کنند، که عبارت است از صفات و رفتاری که ریشه در سرشت آدمی دارد. و برای اینکه انسان به امراض روحی و روانی گرفتار نشود باید تزکیه نفس کند که تزکیه به معنی نمو و رشد دادن است و این واژه به معنی تطهیر و پاک کردن آمده است.

لذا در مرحله اول تهذیب نفس از بدی و تصفیه دل از اخلاق رذیله و اجتناب از گناه ، و در مرحله بعد به پرورش و تکمیل نفس به وسیله تحصیل علوم و معارف الهی مبادرت نماید. و با تزکیه نفس و صفای بُعد روحانی خود به آرامش و سعادت برسد.

بنابراین «اولا» انسانیت انسان ، بالقوه است و حیوانیت او بالفعل ـ یعنی از لحاظ ساختمانی روحی و معنوی ، یک مرحله از ساختمان جسمانی و حیوانی خود عقب است. زیرا ساختمان حیوانی در دوران جنینی تکوین می شود، ولی ابعاد روحی پس از تولد رشد می یابد.و انسان به لحاظ داشتن اختیار، می تواند ماهیت های گوناگون بپذیرد، حال اینکه موجودات دیگر دارای چنین خصوصیتی نیستند.

۲ ـ در «ثانی» اخلاق ماهیت و شخصیت انسان را می سازد و حقیقت او را شکل می دهد و چگونه زیستن را بیان می کند.

در حدیثی امیرالمؤمنین(ع) میفرماید: حق تعالی ملائکه را مخصوص گردانید به عقل، و ایشان را بهره ای از شهوت و غضب نداد. و مخصوص ساخت حیوان را به شهوت و غضب، و آنها را از عقل بی نصیب کرد. و مشرًف گردانید انسان را به همه اینها، پس انسان اگر شهوت و غضب را مطیع و منقاد عقل گرداند، افضل از ملائکه خواهد بود. زیرا که خود را به این مرتبه رسانید، با وجود منازع (شهوت و غضب). و ملائکه را منازع و مزاحمتی نیست.

منبع. کتاب صفای دل