زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
ولایت تداوم رسالت (ولایت خاصه )
آن چه بیان شد راجع به مسئله امامت بمعنای عام بود، حال به آیاتی که در باره «امامت خاصه» در قرآن بیان شده اشاره می شود.
۱ـ آیه ولایت:
طبق احادیث متعددی که توسط محدثین اهل تسنن و شیعه نقل شده ، آیه ولایت در باره علی(ع) نازل شده است که در حال نماز، انگشتر خویش را به مستمند بخشید:
إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ
(همانا ولیّ شما، خدا و رسول او و کسانی هستند که در حال رکوع زکات می دهند)
بی شک ولایت خدا و رسول او تنها بمعنی دوستی و یا نصرت نیست، بلکه معنی آن اختیار داری و اولویت در تصرف و زعامت و وجوب اطاعت در کل شؤون مربوط به ولایت تشریعی خداست و این نوع ولایت، نظر به مفاد کلمه «انّما» منحصر به خدا و رسول(ص) و علی(ع) است و ترتیب ذکری نیز نشانگر آن است که ولایت امام، شعاع ولایت رسول، و ولایت رسول، شعاعی از ولایت الله می باشد
{هر نوع ولایتی که از شعاع این سه مرحله خارج باشد و به آن باز نگردد، مردود و نا مشروع می باشد}.
۲ـ آیه تبلیغ
اکمال رسالت به ابلاغ ولایت امام است، که در این آیه بنا بر احادیث بسیاری از پیامبر(ص) در مسئله «ولایت» است.
يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ
هان ای رسول ! آنچه از جانب پروردگارت به تو نازل شده است، ابلاغ کن که اگر نکنی، رسالتت را (بدرستی و کامل) ابلاغ ننموده ای.
با نزول این آیه، پیامبر اکرم(ص) در باز گشت از حجة الوداع ، مسلمانان را در محلی به نام «غدیر خم » جمع نمود و علی رغم گرمای سوزان صحراء، علی(ع) رابه عنوان ولیّ امر، با این بیان معرفی فرمود:
«الست باولی بکم من انفسکم؟ قالوا: بلی قال: من کنت مولاه فهذا علیٌّ مولاه: اللهم والی من ولاه و عادِ مَن عاداه».
آیا من نسبت به شما از خود شما اولی به تصرف و اختیاردار نیستم، مسلمانان حاضر یکصدا گفتند: آری! سپس پیامبر(ص) فرمود: هر کس را که من ولیّ و صاحب اختیارم، این علی نیز او را چنین است. خداوندا! آن کسی را که ولایت علی را بر عهده می گیرد، نصرت فرما و آن کس را که علی را دشمن می دارد، دشمن دار.
این سخنان کسی است که خدایش در باره او فرمود:
وَالنَّجْمِ إِذَا هَوَىٰ ﴿١﴾مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ ﴿٢﴾وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ ﴿٣﴾إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَىٰ ﴿٤﴾عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَىٰ ﴿٥﴾ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوَىٰ ﴿٦﴾وَهُوَ بِالْأُفُقِ الْأَعْلَىٰ ﴿٧﴾ثُمَّ دَنَا فَتَدَلَّىٰ ﴿٨﴾فَكَانَ قَابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنَىٰ ﴿٩﴾فَأَوْحَىٰ إِلَىٰ عَبْدِهِ مَا أَوْحَىٰ
سوگند به ستاره هنگامى كه [براى غروب كردن در كرانه افق] افتد ؛«۱» كه هرگز دوست شما از راه راست منحرف نشده ، و [در ايمان و اعتقادش از راه خدا] به خطا نرفته ؛«۲» و از روى هوا و هوس سخن نمىگويد .«۳» گفتار او چيزى جز وحى كه به او نازل مىشود نيست .«۴» [فرشته] بسيار نيرومند به او تعليم داده است .«۵» [همان كه] داراى درايت و توانمندى شگفتى است ، پس [به آنچه كه مأمور انجامش مىباشد] مسلط است .«۶» در حالى كه در افق اعلا بود .«۷» سپس نزديك رفت و نزديكتر شد ،«۸» پس [فاصلهاش با پيامبر] به اندازه فاصله دو كمان گشت يا نزديكتر شد .«۹» آن گاه به بندهاش آنچه را بايد وحى مىكرد ، وحى كرد .«۱۰» آنچه را دل [پيامبر] ديد [به پيامبر] دروغ نگفت [تا او را درباره حقيقت فرشته وحى به وهم و خيال اندازد ، بلكه به حضور و شهودش يقين كامل داشت . ] «۱۱» آيا در آنچه [بر اساس حق] مىبينيد با او به سختى مجادله و ستيزه مىكنيد ؟
حال مأمور است آخرین پیغام را ابلاغ کند، البته باید گفت حضرت رسول اکرم(ص) امام علی را نصب نکرد بلکه او را معرفی کرد، زیرا طبق آیات قرآن نصب امامت علی(ع) از جانب خداوند بود. لذا بعد از ابلاغ پیام ولایت «علی»(ع)، این آیه نازل می شود:
الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا
امروز كفرپيشگان از [شكست] دين شما نااميد شده‌اند ؛ بنابراين از آنان مترسيد و از من بترسيد . امروز [با نصبِ على بن ابىطالب عليهالسلام به ولايت و امامت و حكومت و فرمانروايى بر امت] دينتان را براى شما كامل، و نعمتم را بر شما تمام كردم ، و اسلام را برايتان به عنوان دين پسنديدم .
۳ ـ آیه مباهله
در آیه مباهله خداوند از علی (ع) به نفس (خود) پیامبر تعبیر نموده و او را جان پیامبر(ص) خوانده است:
فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ
بگو (به بزرگان مسیحی که به مدینه آمده بودند): بیائید همگی ما فرزندانمان را و شما فرزندانتان را، و ما زنانمان و شما زنانتان را، خودمان را و خود شما را فرا خوانیم، آن گاه خدا را بخوانیم و لعنت خدا بر آن کسانی بطلبیم که دروغگو هستند.
مفسران و محدّثان اسلام ، اتفاق نظر دارند که این آیه در مورد جریان مباهلهء پیامبر با بزرگان مسیحی نجران که برای تحقیق به مدینه آمده بودند، نازل شده است. و در این جریان پیامبر(ص) خاندان خود را ـ که علی و فاطمه و حسن و حسین بودند ، برای مباهله دعوت کرد و مراد از کلمه «ابنائنا» حسن و حسین بود و از «نسائنا» فاطمه و از «انفسنا» «علی» منظور بوده است.
مباهله باین صورت انجام می گرفت که هر کدام از دو طرف، که سخن و اعتقاد او باطل بود نفرین میشد که مورد خشم خداوند قرار گیرد.
پیامبر(ص) طبق دستور قرآن با علی و فاطمه و حسن و حسین برای مباهله آماده شد، ولی بزرگ مسیحیان (اسقف نجران) که تحت تأثیر این صحنه قرار گرفته بود، رو به یاران خود کرد و گفت: این چهره ها را که می بینم، اگر با آنها مباهله کنید، احدی از شما زنده نمانده و نجات نخواهد یافت.
در کلام خدا گزاف وجود ندارد، بنابراین، وقتی علی(ع) ـ جان پیامبر(ص) معرفی می شود، به معنی آن است که او چون پیامبر(ص) است، با این تفاوت که پیامبر(ص)، رسول و صاحب وحی و شریعت است و علی، تابع رسول و حافظ و مبلّغ و امام شریعت است.
۴ ـ آیه تطهیر
آیه تطهیر ـ که به اجماع مفسرین و نقل اکثر محدثین اسلام درباره اهل بیت پیامبر(ص) نازل شده، و دلیل عصمت و ولایت این خاندان است ـ از جمله آیات بیّناتی است که در اثبات امامت علی(ع) مورد استدلال قرار گرفته است:
إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا
(جز این نیست که خداوند خواسته است ناپاکی را از شما، خاندان نبوت، از میان بردارد و شما را به طور کامل پاک و منزّه گرداند).
در این قسمت از آیه سخن از اراده و مشیت خدا است که زمینه ساز واگذاری مسؤولیت مهمّی بر دوش گروه ویژه ای از خاندان پیامبر(ص) می باشد. و این نوع اراده و چنین مسؤولیتی با وظیفه همسران پیامبر(ص) که در آیات قبلی ملازمت خانه و خانه داری تعیین شده است، مناسب نیست.
بعلاوه احادیث وارده در تبیین معنی آیه توسط پیامبر اکرم(ص)، که فرموده اند: (مورد آیه تطهیر به طور مشخص علی و فاطمه و حسن و حسین می باشند) بی شک هر گونه خدشه و ایرادی را بر طرف می سازد.
نص بر امامت علی(ع) در احادیث نبوی
پیامبر اکرم(ص) با توجه به نگرانی عمیق و عنایت خاصی که به سرنوشت رسالت خود و امت داشت، در مناسبتهای مختلف، گاه به صورت کلی و گاه به نحو تصریح در زمینه امامت علی(ع)، سخن گفته است. که ده ها کتاب معتبر تفسیر و حدیث، این احادیث را ذکر کرده اند.
از جمله حدیث غدیر، حدیث ثقلین، حدیث منزلت، حدیث سفینه، حدیث انذار، حدیث الدار. که در درسهای مجموعه «حقیقت ولایت» بطور مفصل با دلیل از کتب برادران اهل سنت بیاناتی ارائه شد. حال در جلسه آینده به حدیث ثقلین با موضوع «قرآن و عترت» می پردازیم.
الحمدلله.