یا عظیم

۶ـ یا عظیم (ای بسیار بزرگ)
«عظیم» از اسمای حُسنای الهی است. خداوند عظیم است یعنی آنقدر بزرگ است که به وهم و عقل و ادراک درک نمی شود و هر بزرگی در مقابل عظمت و بزرگی او کوچک و بی چیز است . در سوره الشورى آیه ۴ می فرماید:

لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ
از آن اوست هر چه در آسمانها و زمين است. و اوست آن بلند مرتبه بزرگوار.(و او خدای بزرگ و بلند مرتبه است.

خدای متعال بزرگ و عظیمی است آنسان که کنه عظمت او را کسی در نیابد؛ و عظمت او در امور معنوی از راه دلها و قلوب قابل ادراک است . وقتی انسان خود را به این عظمت نزدیک گرداند در پادشاهی و ملک ظاهری نیز او را عظیم می خواند.

اثر تجلی اسم عظیم بر قلب

اگر عظمت حق‌تعالی در قلب انسان جلوه کند، همه چیز در نظر او حقیر شده ، از چشم او خواهد افتاد و ما خیلی به این جلوه نیاز داریم که خداوند تبارک و تعالی ، حتی شده یک بار، جلوه‌ای از این اسمش بر دل ما بکند تا فکرمان باز شده و از افکار کودکانه خارج شویم تا این اسم بر دل جلوه نکند، انسان انسان نمی شود، یعنی چیزهای حقیر جلوی او را می‌گیرند و برای چیزهای حقیر اهمیت قائل می شود.

«انسانیت انسان در گرو درک اسم یا عظیم است»
امیرالمومنین فرمودند: «قیمه المرء ما قد کان یحسنه » (قیمت انسانی به اندازه چیزی است که برای آن ارزش قائل است)
و لذا اگر این اسم جلوه کند، عیار دل را عوض می کند و مسیر همت را تغییر داده و آن را خیلی بالا می آورد. یکی از عواملی که ما را از راه بازداشته ، عظیم جلوه دار کردن غیر خدا در چشممان است .

این عامل ما را و همه خلق را از راه بازداشته است . وقتی غیر خدا در نظر عظیم شد، در نتیجه مدار همت ، تواضع ، خضوع و خشوع حول چیزی می‌گردد که در نظر عظیم جلوه کرده و کرنش مقابل آن است.

لذا امام صادق(ع) می فرماید: اگر کسی مقابل شخصی که در اثر داشتن مال دنیا بزرگ جلوه داده شده کرنش کند، دو سوم دینش را از دست داده است. اکثر خلق اینگونه هستند که اگر کسی مقداری امکانات داشته باشند حتی اگر به کسی هم ندهد در چشم اهل دنیا عظیم و حتی الگو می شود.

چون اگر چیزی در نظر انسان عظیم شد، خیلی اثرات و تبعات دارد از جمله این که الگو می شود و اگر الگو شد روح انسان به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه می کوشد که به آن برسد، می بینید که در دنیای تبلیغات بعضی از هنرپیشه های سینما در اثر عظیم جلوه کردن در نظر مردم ، چگونه مسیر افکار مردم را به غلط انداخته اند. مردم عکسهای اینها را به در و دیوار میزنند و قهرا این ها را الگو قرار می دهند .

اشاره به چند موضوع مهم است ، یکی اینکه «الگوی عظیم همت را بالا میبرد»؛و دیگر این که «درک کنه عظمت مقدور هیچ کسی نیست».

هدف خیلی مهم است و اگر چیزی در نظر انسان به عظمت جلوه کند، هدف انسان همان می شود و وقتی که هدف این شد، آن وقت توان انسان هم به اندازه آن می‌شود.

جلوه عظمت خدا به معنای کنه عظمت ذات مقدس نیست ؛ چراکه کنه عظمت او را که هیچ کس درک نمی کند، حتی اگر اشرف و انور خلق خدا یعنی خاتم انبیا محمد مصطفی(ص) باشد که فرمودند: «ما نمی توانیم تو را ثنا کنیم که یکی از ثناهای خدا یاعظیم است و فقط تو میتوانی خودت را ثنا کنی که خودت را می‌شناسی، ما تو را به حق معرفت نمی‌شناسیم .

«ما عرفناک حق معرفتک » پس محال است که کسی کنه عظمت خدا را آنگونه که هست بشناسد حتی اگر ملک مقرب یا نبی مرسل باشد. اگر خدا عنایت کند و یک بار هم که شده با اسم یا عظیمش در دل تجلی کند و بخشی از جلوات اسم «یا عظیم» به دل انسان برسد، عظمت های کاذب را از دل نفی می کند.

ما نمی‌توانیم کمتر از این از خدا تقاضا کنیم و خدای منصف هم می‌داند که اگر این عنایت را نکند ما واقعاً نمی‌توانیم خودمان را از این چاله‌ها خلاص کنیم . این کمترین و لازم ترین و واجب ترین چیز است که ما نیاز داریم.

 دلیل کوچکی همت و فکر

خدایا تو درد ما را می دانی، می دانی که چرا همت های ما انقدر کوتاه شده اند، برای اینکه غیر تو در نظرمان عظمت یافته در نتیجه هدف ها و فکرهایمان کوچک، و قوتمان را کم کرده است .

امیرالمومنین علیه السلام در خطبه همام یکی از توصیف هایی که برای متقین کرده این است که : «عظمت الخالق فی انفسهم و صغر مادونه فی اعینهم » (عظمت خالق در جانشان جلوه کرده به همین خاطر همه چیز از چشمشان افتاده) . هیچ چیزی آنها را به خود جذب نمی‌کند و هیچ چیزی آنها را نگاه نمی دارد.

ما صد درصد به این عنایت خدا نیازمندیم خدایا عظمت بی نهایت تو که انتها ندارد، دل ما هم که بسیار محدود و کوچک است ، دل ما هر اندازه هم که باشد از تو تقاضا می کنیم یک جلوه عظیمی در این دل ما کنی ، طوری که سراسر وجود ما را بگیرد و جای خالی نگذارد که غیر تو بتوانند در آن جای خالی دل خودش را نشان بدهد و ما را مشرک کرده و مسیرمان را عوض کند.

وقتی انسان جلوه عظمت حق را نبیند، آن وقت عظمت های دروغین به نظرش می آید. اگر اموال ، قدرت ، سیاست و کاخ های سر به فلک کشیده چشم شما را بگیرند، که می گیرند، شما نمی توانید دل را پاک کنید. چرا اینها چشمان را می گیرند؟ برای اینکه خدای عظیم در دلتان به عظمت جلوه نکرده است و این تصنع بردار هم نیست.

مثلاً به کسی که چیزی را در دل عظیم می‌بیند بگویی آن عظیم نیست در حالی که دلش آن را عظیم می بیند ، اگر بگوید عظیم نمی بینم دروغ می گوید ،چرا ؟ برای اینکه اگر بخواهد این عظیم را نبیند، باید اعظم از آن را دیده باشد و او ندیده است و برای او اعظم از این هیچ چیزی نیست ، در حالی که وقتی عظمت خدا در دل تجلی کند، دیگران در مقابل خدا اصلاً چیزی نیستند.

«با درک عظمت حق انسان خود را حقیر می بیند»

این جلوه عظمت حق در دل عارف است که غیر را از جلوه انداخته . وقتی انسان خدا را به عظمت شناخت، این شناخت، دیگران و خود را نزدش حقیر می‌کند این حقیر دیدن دیگران از باب تکبر نیست. پیغمبر اکرم(ص) سفارشاتی به ابوذر می کنند که باعث تعجب انسان میشود.
می فرماید: یا اباذر، ایمان شخص کامل نمی‌شود تا اینکه همه عظیم ها و حقیرها را در قبال عظمت حق مانند اشتران ببیند؛ نه از باب تکبر که مردم را تحقیر کند، دلیلش این است که این آدم خودش را «احقر حاقر» می‌بیند. یعنی خودش را از همه خوارتر می بیند.

در مقابل عظمت خدا خلق را خوار، ذلیل، حقیر، فقیر، و در نهایت بی‌مقدار می‌بیند. چون عظمت او به گونه ای نیست که در قبال آن بتوان بگوییم مثلاً اگر رحمت خدا صد هزار درجه و عظمت دیگران یک درجه. اگر عظمت خدا در دل جلوه کرد اصلاً برای غیر عظمت و ارزشی حتی به اندازه سر سوزنی باقی نمی ماند . عظمت حق این گونه است.

برای پی بردن به گوشه ای از عظمت حق، آیات آفاقی و آیات انفسی تا حدودی کارگشا ، و عظمت خالق را در آینه مخلوقات که نشانی از جلوه های اسماء و صفات حسنی ، و عظمت خالق هستی بخش را هر موجودی با سعه وجودی خودش نمایش می دهند.

«مطالعه آیات آفاقی و انفسی، بعد از پاک شدن دیده جان، و با جلوه عظمت خداوند ممکن است»
یا عظیم، ای عظیم عالم، ای عظیمی که عظمت تو هیچ چیزی برای هیچ کسی باقی نگذاشته است، نه اینکه برای کسی قدرت و علم و حیات باقی نگذاشته، بلکه عظنت تو برای غیر وجودی باقی نگذاشته است . گفت: «غیرتش غیر در جهان نگذاشت»

آری دل باید اینگونه بشود که اگر اینگونه شد و این شرک‌ها از دل پاک شد. آن وقت عظمت را می‌بیند. بعد انسان از این منظر به آسمان نگاه می کند، نه از منظر علمی چون اگر از دید علمی سماوات سبع را هم ببیند، خشوعی در دل نمی آورد. عالِم کسی است که درک عظمت کند، آن وقت گسترش آسمان و وسعت دریاها و تعداد ستارگان و طول کهکشان ها را با این دید مطالعه می‌کند