رحمن و رحيم

۲ـ رحمان و ۳ـ رحیم : هر دو از رحمت مشتق شده اند ، و معنای رحمت ، افاضه خیر به محتاجین از روی عنایت و توجه به آنهاست ، و نباید آنرا با رقت قلب که در مورد انسان مطرح است و یک صفت نفسانی و یک نوع احساس و حالت انفعالی است اشتباه کرد.
در باره «رحمان» گفته شده، مثل «الله» اسم خاص خداوند است کما اینکه در چندین جای قرآن به جای «الله» به کار رفته است.

قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَٰنَ ۖ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَىٰ

بگو : خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد ، هر كدام را بخوانيد [ذات يكتاى او را خوانده‏ايد] نيكوترين نام‏ها [كه اين دو نام هم از آنهاست] فقط ويژه اوست . بگو الله را بخوانید یا رحمن را بخوانید، هر کدام را که بخوانید اسماء نیکو همه از آن اوست.

و در سوره ملک بجای «الله ، رحمن» به کار رفته و این استعمال زیاد کلمه رحمن در قرآن، اثر زیاد این اسم در جهان را میرساند. تا اینجا معلوم شد ، رحمت رحمانیه و رحیمیه دو نوع رحمت است .

که یکی همه مخلوقات را در بر می گیرد و رزق و حیات همه را تأمین می کند که این رحمت حتی شامل کفار هم هست؛ چنانکه می فرماید: وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ رحمت من همه چیز را فرا گرفته است. و دیگری “رحيم” ، «رحمتی خاص» است که فقط شامل مؤمنین است.

رحمت رحمانیه و رحیمیه دو نوع رحمت است ، که یکی همه مخلوقات را در بر می‌گیرد؛ و رزق و مایه حیات همه را تامین می‌کند؛ و این رحمت شامل همه می‌شود حتی کفار « و رحمتی وسعت کل شی» (رحمت من همه چیز را فرا گرفته) ، اما رحمت دیگر، رحمت خاص است که فقط شامل مؤمنین می‌شود.

رحمن و رحیم از نظر اهل عرفان

«الرحمن: اسم خداوند است به اعتبار فیضان وجود و آنچه تابع وجود است از کمالات بر تمام ممکنات ، یعنی این رحمت موجب ایجاد موجودات و بالا بردن موجودات در مدارج هستي مي شود، و اینکه هر موجودی کمال لایق خود را می یابد و همه در حال بالا رفتن و رجعت به سوي خداوندند.

«و رحیم اسم خداوند است به اعتبار فیضان کمالات معنوی بر اهل ایمان ، مثل یقین ، معرفت ، و نفحات الهی ، و غیره ، الطاف خاصی که فقط نصیب مؤمنین و بندگان خاص خدا می شود.* در دعای کمیل می خوانیم «اللهم انیّ اسئلک برحمتک التی وسعت کل شیئ » خدایا از تو در خواست می کنم رحمتت را که همه چیز را شامل شده است .

الرحمن و الرحیم : دو نام و أسماء و صفات اوست که نشانه رحمت آن هستی بی پایان است. با این تفاوت که «رحمن » به زیادی رحمت حکم می کند و «رحیم » بر اثبات و دوام آن رحمت واسعه خداوند ، همه چیز را فرا گرفته «برحمتک الذی وسعت کل شیئ»
لذا اگر برخی مشمول رحمت پروردگار نمی شوند ، بستگی به خودشان دارد ؛ باران رحمت الهی نازل می شود زمین مستعد، آنرا می گیرد و می رویاند آنچه در آن است.

عدم قابلیت دیوار، مانع نور خورشید است نه نور؛ مشکل از نور نیست بلکه ديوار قابلیت انعکاس نور را ندارد. رحمت الهی گسترده است ولی گاهی انسان با کار و فکر باطل خود درهای رحمت را بسوی خود می بندد.

خلاصه اینکه

یکی از اسماء خداوند رحمان است، رحمان اسم خداوند است به اعتبار فیضان وجود و آنچه تابع وجود است از کمالات بر تمام ممکنات . «و انواع رحمت ها صور تنوعات تجلیات وجودیست» یعنی این رحمت موجب ایجاد موجودات و بالابردن موجودات در مدار هستی می شود ، و هر موجودی کمال لایق خود را می یابد ، و همه در حال بالا رفتن و رجعت به سوی خداوندند.

اما رحیم، اسم خداوند است به اعتبار فیضان کمالات معنویه بر اهل ایمان ، مثل یقین، معرفت، نفحات الهی، غیره از الطاف خاصی که خداوند نصیب مومنین و بندگان خاص خودش میکند .

در حدیث است که «افضل از هر کاری معرفت است» و در اصول کافی آمده است که فرشته و انسان صلاتی دارند صلوه خداوند این است که فرماید:
«سبوح قدوس رب الملائکه و الروح سبقت رحمتی غضبی»

پس می بینیم از ابتدای خلقت سخن از رحمت و کرم و معرفت است، نه غضب و نقمت…

در

در حدیث است که همه رحمتی که در جهان مشاهده می شود یک صدم رحمتی هست که خداوند قرار است نصیب انسان کند و ۹۹ برابرش را برای بعد از مرگ گذارده.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم از مظاهر رحمت الهی هستند که به ایشان رحمت للعالمین گفته شده . « خداوند رحیمان را رحم می کند به آنان که در زمین اند رحمت کنید تا آنان که در آسمانند به شما رحم کنند.

و در حدیث است که فقط رحیم وارد بهشت میشود. پس انسان هم مظهر رحمان و رحیم می‌شود؛ کسی که مظهر رحمان است به همه رحمت دارد؛ کسی که مظهر اسم رحیم است به مومنین رحمت خاص دارد ؛ یعنی لطفی خاص که رشد معنوی و اضافی به بار می‌آورد و نبودن آن حیات آنها را تهدید نمی‌کند اما بودنش ترقی و تعالی آنهاست .

نکته آخر، هر نوع رحمتی که در جهان دیده می‌شود حتی رحمت انسان به خودش، یا رحمت حیوانات به یکدیگر هم جلوه‌ای از رحمت الهی است که در جهان به کار رفته .