یاعلیم

۸ـ یا علیم
«یا علیم» اسم عظیمی است و سرآمد اسماء است.
واژه علیم صفت مشبّه به معنی «همیشه داناست».ریشه اش از باب علم به معنی دانستن ، پی بردن و درک کردن می آید .

علیم در باره خداوند به معنی درک کننده است که علم او به توسط حواس ظاهر و باطن ـ یعنی حس و عقل ـ قابل درک نیست. او چیزهایی درک می کند که مخلوق توان درک آنها را ندارد، و نیز هیچ چیز او را از ادراک ناتوان نمی کند و مانع نمی شود.

او به امور پنهانی و چیزهایی که فقط به دل خطور می کند ، عالم کامل است ، در علم او تغییر، تبدل و دگرگونی رخ نمی دهد ، دچار فراموشی نمی شود. دانش او انتهایی ندارد و عین ذات اوست . لذا علیم از اسماء ذات به شمار می رود ؛ و در قرآن اغلب همراه با حکیم ، سمیع ، قدیر ، خبیر، واسع و خلاق ذکر شده است.

بحث علم خداوند متعال، بحث بسیار مهمی در فلسفه و عرفان است . ولی ما به خلاصه ای کوتاه و ساده از بیان بزرگان اشاره می کنیم.

علیم صیغه مبالغه عالم است. علیم شامل همه معلومات می شود ولی عالم معمولاً در مورد یک علم خاص به کار می رود. پس علیم بودن خداوند، یعنی خداوند کلیات را قبل و بعد از خلق می داند و به تمام جزئیات نیز عالم است. چون خداوند وجود مطلق و علت العلل است. قرآن می فرماید:
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ
آيا آن كه آفريده نمى‌داند؟ حال آنكه او باريك‌بين و آگاه است.

این آیه به مفهوم آن است که قبل از خلقت، خدای تعالی که علت است ، خودش از معلول خبر دارد. مثالش مهندسی که در ذهنش می داند که چه ساختمانی با چه نقشه ای میخواهد ارائه دهد، سپس وارد عمل می‌ گردد.

و خداوند جامع تمام کمالات است ، و مجمل و سربسته هر چیز نزد اوست . و کل عالم، مظهر خداوند است؛ پس ظاهر کننده کل عالم هم، خود خداست. که قبل از خلقت هم آن را می‌داند با همه مخلوقات هم که معیت دارد.

ملاصدرا (ره) این علم را، «علم اجمالی در عین کشف تفصیلی» می گوید برای مثال، اتفاقی در دو ساعت آینده خواهد افتاد که چون وجود مادی ندارد ما با حواس ظاهری، به آن علم نداریم، اما برای خداوند گذشته و حال و آینده فرقی ندارد، پس هر واقعیتی که در زمان، هنوز تحقق نیافته، جلوی علم خداوند را نمی‌گیرد، ولی جلوی علم ما را می‌گیرد، زیرا که ما محدود به زمانیم.

یعنی خداوند همه چیز را میداند قبل از آنکه تفاصیل علم او در عالم خارج گردد و چون به آن تفاصیل به خاطر برتر از زمان بودنش احاطه دارد، کشف تفصیلی هم دارد ؛ یعنی پس از خلقت نیز، خداوند دائماً با تمام اشیا است ، و علم خداوند پس از خلقت نیز مانعی ندارد چون هیچ جا از وجود خداوند، خالی نیست و معیت قیومی با همه چیز دارد و خداوند است که تمام موجودات را دائماً باقی می دارد.

حالا چه تفاوتی است بین علم خداوند و علم ما؟ در پاسخ باید گفت:
۱ـ همانطور که خداوند، با تجلی واحد، همه عوالم را خلق کرد؛ با علم واحد نیز از همه عوالم با خبر است. در کلام بزرگان آمده است. «الله علم کله» ـ «الله قدرة کله» «خداوند، کلش علم است ـ خداوند کلش قدرت است».

۲ـ علم خداوند، علم حضوری است، و با حس و تعقل به دست نمی‌آید.

توضیح اینکه علم حضوری، یعنی بودن معلوم، نزد عالم ، که اشتباه در آن نیست نظیر درک خود ما از خودمان، در مقابل علم حصولی که با اسباب و قوای ادراکی به دست می آید.

۳ ـ علم خداوند نسیان ندارد. قرآن کریم در این باره می فرماید:
«لَا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلَا نَوْمٌ » (نه خوابی سبک او را فرا می‌گیرد و نه خوابی گران) و یا می فرماید: در سوره مريم
«وَمَا كَانَ رَبُّكَ نَسِيًّا» . و پروردگار تو فراموشكار نيست.(هرگز فراموش کار نبوده است).

۴ ـ چیزی از چیزی دیگر، خداوند را مشغول نمی دارد.

در ادعیه آمده است: «لا یشغله شأن عن شأن» .

قرآن کریم می فرماید: «وَلَا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلَّا بِمَا شَاءَ»
(و به علم او جز آنچه خود خواهد، احاطه نتوانند يافت).

وجود ما و هر نوع علمی که داشته باشیم ـ چه ظاهری و باطنی ـ تنها در پرتوی از وجود و از علم خدا، پس طبیعی است که علم ما با علم خداوند از جهات مختلفی فرق دارد و قابل مقایسه نیست .

علم انسان کامل یعنی پیامبر اسلام(ص) و دیگر معصومین(ع) خیلی با علم ما فرق دارد و به علم خداوند نزدیکتر است . پس معصومین کامل ترین مظهر علم خداوندند