۹ـ یا حلیم

«حلیم» لغت حلیم صفت مشبّهه از باب شرف به معنی بردبار است.
در باره خداوند نام حلیم با غفور، علیم، شکور و غنی همراه آمده است.

ابن عربی معتقد است صفت حلیم وقتی به منصه ظهور می رسد که خدای قادر و مقتدر مهلت دهد و کسی را مجازات نکند ، البته او را فراموش نمی کند و وا نمی گذارد، بلکه تا مدتی به خاطر بازگشت به کار نیک، مجازات او را تأخیر می اندازد و او را زیر پوشش ناز و نعمت قرار می دهد ، تا فضل و کرم را بر او تمام کند.

نکاتی دیگر از حلیم

«یا حلیم لغتاً» به چند معنا آمده است: حفظ نفس در عصبانیت، کسی که بدون شتابزدگی کار انجام می‌دهد، کسی که به هنگام انتقام آرامش را از دست نمی‌دهد، اما آن معنی که به خداوند باز می گردد، آن است که خداوند به عقوبت عصیانگران عجله نمی‌کند چون خداوند رحیم و حکیم است. در شتابزدگی، سرعت بیش از حد لازم در کار است، که مخالف حکمت است؛ و شتاب در عذاب مخالف رحمت است.

قرآن کریم می فرماید:
وَلَوْ يُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ مَا تَرَكَ عَلَيْهَا مِنْ دَابَّةٍ وَلَكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى
اگر خداوند بخواهد كه مردم را به گناهشان هلاك كند، بر روى زمين هيچ جنبنده‌اى باقى نگذارد، ولى عذابشان را تا مدتى معين به تأخير مى‌افكند

خداوند در عقاب عجله نمی‌کند؛ چون بنده یا تائب می شود یا خیر، و در هر حال نمی‌تواند از ملک خداوند خارج شود این دلیل حلم خداوند است.

«حلم» یکی از مکارم اخلاق است، و از اخلاق الله ، و واقعاً توفیق می‌خواهد که با ایمان کامل و عقل زیاد این صفت در انسان جایگزین شود. «حلم »نوعی از صبر است.

در حدیث قدسی است که : یا داوود تخلق به اخلاقی و انّ من اخلاقی الصّبر.
ای داوود به اخلاق من متخلق شو و یکی از اخلاق من صبر است.

حلم خداوند، فرصتی برای جبران

اسم مبارک «یا حلیم» یکی از اسماء جمال حق است که بمعنای کسی که در عقوبت کسانی که در مقابل او عصیان کرده اند تعجیل نمی کند.

اگر حلم خدا نبود هیچ کس رستگار نمی شد . اگر بنا بود خداوند تبارک و تعالی نسبت به بندگان حلم نداشته باشد و حلم او مهلتی به بندگان گناهکار ندهد، هیچ کسی فرصت اصلاح شدن پیدا نمی‌کرد.

فرصتی که خداوند تبارک و تعالی به ما داده تا شاید گناهانمان را جبران کنیم و حتی اعمال ناشایست مان را به اعمال شایسته تبدیل و از گناهانمان استغفار کنیم، حلم خداوند تبارک و تعالی است.

هرچند حلم خداوند بی نهایت است و اگر بخواهد می‌تواند همیشه حلم به خرج دهد، ولکن این موضوع به این معنا نیست که او همیشه حلم خواهد کرد، بلکه اگر اسماء دیگر خداوند، مثل «یاحکیم» اقتضا کند و اگر بخواهد، می‌تواند همیشه حلم می کند.

از آنجایی که خداوند تبارک و تعالی کار غیر حکیمانه نمی‌کند همه کارهای او حکیمانه است، یک وقتی می‌شود که دیگر حلم نمی کند. آن روز که خدا صلاح نداند با کسی به حلم رفتار کند، به خدا پناه می بریم.

تفاوت حلم خداوند با حلم بندگان

در مورد اینکه حلم او بی نهایت است دلایلی وجود دارد:

یکی از ادله این است که خداوند تبارک و تعالی مطلقاً متأثر واقع نمی‌شود پس کس دیگری نمی‌تواند وضعی برای او ایجاد کند که او را متأثر کند بلکه تصمیم دست خودش است ولی در بندگان اینطور نیست.

ما وقتی متأثر می شویم گاهی حلممان تمام می‌شود و در مقابل بدی ها و ناخوشی هایی که پیش می آید سینه مان تنگ می‌شود و منفعل می‌شویم.

ظرفیت بعضی زود سر می‌رود که خیلی بد است. اندازه ظرفیت بعضی‌ها متوسط است و ظرفیت برخی که عباد صالحین و مقربین خدا هستند و به حضرت حق اقتدا کرده اند، هم سر می رود اما دیر.

ریشه حلم خدا علم و حکمت اوست

ذات حضرت حق چون از بیرون وجود خود مطلقاً متأثر نمی‌شود، هر تصمیمی که هست از درون خود می گیرد و به همین دلیل ممکن است صفتی دیگر از صفات خدا مانند «حکمت» صفت حلم را خدا را محدود کند. پس حلم در خدا مانند حلم بندگان نیست .

حلم خداوند از علم او برخاسته است ؛ یعنی ریشه حلم خداوند علم اوست. حلم او نتیجه علم و حکمتش است .از این رو حلم خدا مانند حلم عباد از نوع حالت نیست.

وقتی حکمت او اقتضا نکند، دست با عقوبت مجرمی نمی‌زند. به این، دست به عقوبت نزدن در خارج ، حلم خداوند گفته می‌شود.
کما اینکه غضب الهی هم همینطور است. صفت حلم مقابل غضب کردن و امثال آن است .

غضب هم به صورت تغییر حالتی در ذات مقدس الهی نیست ، بلکه نتیجه غضب که عقوبت است از خداوند تبارک و تعالی سر می زند. وقتی حکمتش اقتضا کرد که قومی را عذاب یا هلاک کند؛ آن عذاب و هلاک کردن را غضب الهی می گویند، و آن هم تغییر حالتی در خدا نیست .

ولی غضب در ما به صورت حالتی است که با حالت حلم و رحمت و عفو فرق دارد. باید توجه داشت که ما این مفاهیم را در مورد خودمان به صورت تغییر از حالتی به حالت دیگر درک می‌کنیم در حالی که ذات مقدس الهی از تغییر و تبدل منزه است