یا من هو عنده ام الکتاب» (ای کسیکه «کتاب مادر» نزد اوست ).
توضیح اینکه ، «ام الکتاب » یک اصطلاح است و ترجمه تحت اللفظی آن گفته نمی شود و در اصطلاح اهل حکمت منظور عقل اول است که مادر کتاب آفرینش است و همه کمالات مادون در آن جمع است. و نامهای دیگر آن نور اول، وجود اول، حقیقت محمدیه (ص) است کتب الهیه و صحف مکرّمه، به قرار زیر است:
۱ـ «ام الکتاب» که حقیقتی است تشبیه شده به کتابی که همه حقایق عالم در آن ثبت شده و به اعتبار اینکه فعال و خلاق و موثر است نسبت به مادون خود، به آن قلم گفته شده، همانگونه که قرآن کریم می فرماید: «نون و القلم » درباره اولین مخلوق خداوند در احادیث آمده است «اول ما خلق الله القلم»
«اول ما خلق الله نور» یا ارواح چهارده معصوم است . که البته حقیقت یکی است، ولی به اعتبار و جهات مختلف به اسامی مختلف نامیده شده است .
۲ـ «کتاب مبین» کتاب روشن که هم به ام الکتاب گفته شده و هم به قرآن گفته شده چون حقیقت قرآن در ام الکتاب است و از این جهت به قرآن کتاب مکنون گفته شده است. کتاب مبین می تواند مبوط به مرتبه نازلتری از نسبت به ام الکتاب از ظهور علمی تقدیرات هم باشد.
۳ـ کتاب محو و اثبات (لوح قدر)
۴ـ کتاب مسطور
پس معلوم می شود که اطلاعات و تقدیرات عواالم در جاهایی ثبت است که اصطلاحاً به آنها کتاب گفته شده .
کتاب های دیگری که قرآن در صوره مطففین نام می برد «علّیین» و « سجیّن» است می فرماید:
«كَلّا إِنَّ كِتابَ الفُجّارِ لَفي سِجّينٍ »هرگزا هرگز! مسلّماً نوشتهی اعمال بزهکاران و بدکاران در «سِجّین» قرار دارد. ای انسان تو چه می دانی «سجّین» چیست؟ «كِتابٌ مَرقومٌ»
کتاب نوشته شدهای است (که نشاندار به علائم مشخّصه بوده و نوشتههایش خوانا و گویا است).
و در آیه دیگر می فرماید:
«كَلّا إِنَّ كِتابَ الأَبرارِ لَفي عِلِّيّينَ » هرگزا هرگز! قطعاً نوشتهی اعمال نیکوکاران در «علّیّین» قرار دارد. ای انسان تو چه می دانی که علیین چیست ؟ کتابی است نوشته شده که مقربین آن را مشاهده می کنند.
علیین و سجین مراتبی از بهشت و جهنم است که اعمال و اخلاق گروه هایی در آن جا ثبت شده و قرار گرفته و شاید مقام و مرتبه وجودی خود آنهاست که مقربین هم می توانند ببینند. در باره مقربین چیزهای دیگری هم گفته شده …
۵ـ کتاب جامع ، یعنی وجود انسان کامل
توضیح اینکه ، انسان کامل ، جامع جمیع کمالات عالم هستی است که از مَلَک هم بالاتر است.
قرآن می فرماید:
«إِنّا نَحنُ نُحيِي المَوتىٰ وَنَكتُبُ ما قَدَّموا وَآثارَهُم ۚ وَكُلَّ شَيءٍ أَحصَيناهُ في إِمامٍ مُبينٍ»
(…و هر چیزی را در امامی روشن بر شمرده ایم.).
«امام مبین» حضرت محمد(ص) و بقیه معصومین (ع) هستند حضرت علی(ع) می فرماید: «من قرآن ناطقم» و در شأن بعضی عرفا که کتابی ننوشته اند ولی شاگردان کاملی تربیت کرده اند گفته می شود که کتاب انفسی نوشته اند.
۶ـ کتاب اعمال افراد و امت ها