مراتب وجود

مراتب وجود

از دیدگاه قرآن کریم، همه موجودات در نظام طبیعت، دارای مراحل و مراتبی از وجود هستند و به تعبیر مرحوم میرفندرسکی:

چرخ با این اختران نغز و خوش زیباستی
صورتی در زیر دارد آن‌چه در بالاستی
هر موجود طبیعی، دارای وجود مثالی در عالم برزخ و یک موجود عقلی، در عالم عقل و یک وجود الهی در عالم اله است. هر موجود طبیعی، این عوالم را سیر نموده، تا به عالم طبیعت رسیده. یعنی موجود طبیعی اول در عالم اله بود و از آن به عالم عقل تنزل کرد، و از آن عالم به عالم مثال آمد، و از عالم مثال به عالم طبیعت آمد. که از این سیر، به سیر نزولی تعبیر می شود.

همین طور این موجود طبیعی از عالم طبیعت، به عالم مثال می رود و از عالم مثال، به عالم عقل و از عالم عقل، به عالم اله صعود می کند.

که در مورد این حرکت دوری، قرآن کریم می فرماید: «إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ»
مولا امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه می فرماید:
منها بدأ و إلیها ینقلب
از همان جا آمد و به آن‌جا می‌رود.
در مورد دیگر قرآن کریم می فرماید:
وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا عِنْدَنَا خَزَائِنُهُ وَمَا نُنَزِّلُهُ إِلَّا بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ
و هيچ چيزى نيست مگر آن‌كه خزانه‏هايش نزد ماست، و آن را جز به اندازه معيّن نازل نمى‌كنيم.
یعنی هر پدیده مادی که در عالم وجود دارد، خزائنش در پیش خداست. هر موجود مادی علاوه بر ظاهر و ملک، دارای باطنی است که از این باطن به ملکوت یا سرّ تعبیر می شود. و هر عالم عالی و بالا، نسبت به عالم پایین، سرّ است.

بنابراین همه موجودات عالم دارای ملکوت و سرّ هستند و ملکوت اشیاء عبارت است از:
انتساب اشیاء به خداوند و قیام اشیاء به خدا. قرآن کریم می فرماید:
فَسُبْحَانَ الَّذِي بِيَدِهِ مَلَكُوتُ كُلِّ شَيْءٍ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ
[از هر عيب و نقصى] منزّه است خدايى كه مالكيّت و فرمانروايى همه چيز به دست اوست، و شما را به سوى او بازمى‏گردانند.

زمام تمام امور به دست خدا و قیام موجودات به خداوند است و بر همین اساس، قرآن نیز دارای سرّ و ظاهری است. به‌ عبارت دیگر، قرآن دارای ملک و ملکوتی است؛ یعنی یک ظاهری دارد و یک باطنی. و همان‌طور که برای دست زدن به ظاهر قرآن، نیاز به طهارت ظاهری است و انسان غیر طاهر نمی تواند ظاهر قرآن را لمس کند، قرآن را باطنی است که انسان برای درک آن باید طهارت باطنی داشته باشد و اگر طاهر نباشد نمی تواند به ملکوت و باطن و سرّ قرآن دست یابد.

إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ ﴿٧٧﴾ فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ ﴿٧٨﴾ لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ
يقينا اين قرآن، قرآنى است ارجمند و باارزش؛«۷۷» [كه] در كتابى مصون از هر گونه تحريف و تغيير [به نام لوح محفوظ جاى دارد. ] «۷۸» جز پاك شدگانِ [از هر نوع آلودگى] به [حقايق و اسرار و لطايف] آن دسترسى ندارند.
قرآنی که ظاهرش پیش ماست، در کتابی مکنون(پیچیده شده) قرار دارد و دارای ملکوتی است.

طهارت مورد نظر برای مسّ قرآن کریم، طهارت دل، طهارت سرّ و طهارت باطن است و تا انسان درون خویش را از آلودگی های فکری و اخلاقی پاک نکند، نمی تواند با کتاب مکنون، یعنی ملکوت قرآن ارتباط برقرار کند. ممکن است کسی به مکتب نرفته و درس نخوانده باشد، ولی چون دارای روح و جان پاک است می تواند به حقیقت قرآن دست یابد و حقیقت قرآن را دارا شود.

روایات فراوانی می فرمایند: درجات انسان در قیامت به درجات آیات کریمه قرآن است. یعنی در قیامت به انسان می گویند: «اقرأ و أرقی»(بخوان و بالا برو) خواندن قرآن در قیامت، خواندن نفسانی است نه خواندن جسمانی طبیعی. ممکن است کسی در دنیا حافظ کل قرآن باشد، اما به حقیقت قرآن دست نیافته باشد، لذا در اولین زلزله مرگ، آن‌چه را که از قرآن می‌دانست از دست می‌دهد؛ زیرا باطن و عمق قرآن در جان او نفوذ نکرده است.