مواضیع قرآن

یکی از مسائل مهمی که قرآن بدان پرداخته است و باید انسان به آن توجه کند مواضیع «خدا شناسی و توحید و معاد» است، و مساله مهم دیگر قرآن «سیر الی الله» است.

قرآن ادعا می‌کند که از طرف خداوند برای هدایت بندگان نازل شده و خداوند سبحان از قرآن به وصف بهترین کلام یاد می کند:
اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ خدا بهترین سخن را فرستاد.

تجلی اسماء الله در قرآن

بحث اسماء الله هم به خودی خود مفید و راهگشا است و هم زیر مباحث ولایت و امام شناسی است و نیز اسماء الهی در شمار گسترده ترین مباحث عرفان است.

آشنایی با اسماء در عرفان و امام شناسی ضروری و غیر قابل اجتناب است. در مهدویت پژوهی نیز نقش کلیدی و برجسته ایفا می کند. با مراجعه به قرآن در می یابیم که در بسیاری از آیات و به ویژه در اواخر آیات، یک یا چند نام خدا ذکر شده است، مانند
«الرّحمن الرّحیم» «هو الحکیم الخبیر» «انت العزیز الحکیم»
«سمیع بصیر» «والله غفورٌ حلیم» «و ان الله هو الحق المبین»
قرآن حدود شش هزار بار از اسامی خداوند سخن گفته است.

علامه طباطبایی در المیزان می فرماید: «اولین کتاب آسمانی که باب اسماء الله را به روی اهلش باز کرد و این سفره را گسترانید، قرآن است، کتب آسمانی پیش از قرآن(تورات، انجیل، زبور، صحف) بحثی از اسماء الله نداشتند».

نگاهی اجمالی به اسماءالله

ائمه اطهار(ع) می‌فرمایند: «نحن اسماء الله» این جمله چه معنی می‌تواند داشته باشد؟!

ذات خداوند یکی است؛ اما به واسطه تجلیاتش دارای اسمایی نظیر: علیم، قدیر، سمیع، بصیر و… است که در مواردی ۹۹ اسم و در برخی موارد دیگر مانند دعای جوشن کبیر، ۱۰۰۰ اسم را برای خداوند بیان می‌کنند.

بنابراین، ذات خداوند واحد است(لا إله إلا الله). منتها تجلی خداوند برای موجودات به وسیله اسماء اوست و شناخت خداوند نیز توسط شناخت اسماء او صورت می‌گیرد.

همه مخلوقات خداوند، تجلی یک یا چند اسم از خداوند است.

برای مثال، خداوند جواد است و کریم؛ ممکن است انسانی نیز متجلی این اسماء الهی شده باشد. بر این اساس او هم کریم و جواد می‌گردد. البته تنها شمه‌ای از این اسماء خداوند برای این انسان حاصل می‌شود، نه این‌که او نیز مانند خداوند کریم و جواد باشد بلکه آیینه ای برای تجلی و نشان دادن اسماء الهی می‌شود. و هرچه شکوفایی انسانیت کسی قوی‌تری داشته باشد به صفات الهی نزدیک‌تر می‌شود.

خداوند با اسم «رحمان» تمام خلق را آفرید و با اسم «رحیم» آن‌ها را به کمال رسانید؛ و گر چه تمام انسان‌ها به کمال نمی‌رسند و به خدا ایمان نمی‌آورند، اما همه انسان ها حتی با انکار وجود خدا از رحمت رحمانیه الهی بهره مند هستند.

اما مؤمنان که به خدا ایمان آورده‌اند، از اسم «رحیم» خداوند نیز بهره‌مند شده و به هدایت بالاتری می‌رسند. یعنی علاوه بر رحمت رحمانیه خداوند، رحمت رحیمیه الهی هم شامل آن‌ها می‌شود.

اسماء الله در روایات اهل بیت(ع)

پس از قرآن، اهل بیت(ع) نیز در روایات به ویژه در دعاها به اسماء الهی اهتمام فراوان داشته‌اند. چون در روایات، ائمه(ع) به طور معمول با مردم عادی کوچه و بازار سخن می گفتند، بنابراین در حد فهم و درک آنان صحبت می کردند، اما در دعاها مخاطب آنان خدا بوده است. از این رو در دعا جوهر وجودی خویش را ارائه می کردند.

بنابراین، لبّ معارف ناب و اوج حقایق توحیدی در دعاها یافت میشود. (اما متاسفانه کم‌تر به بیان و تفسیر آن‌ها پرداخته شده است) دعایی یافت نمی‌شود که یادی از اسماء الله در آن نباشد. به ویژه دعای «جوشن کبیر» که سراسر اسماء الله است و هزار اسم خداوند در آن ذکر شده است.

اکنون سؤال این است که راز تاکید فراوان قرآن و اهل بیت(ع) بر اسماءالله و شناخت و استفاده از آن چیست؟
یک سرّش این است که در قرآن و روایات به جدّ توصیه شده است در ذات خدا تفکر و تأمّل نکنید که جز حیرت و گمراهی ثمری ندارد.

بنابراین، شناخت خداوند، عبادت، سیر و سلوک، محبت به حق تعالی، و توحید، همه مربوط به اسماءالله است، نه ذات. روشن است که دین بر توحید، معرفت الله، محبت و عبادت استوار است از این رو نقش اسماء برجسته تر از آن است که تصور شود.

سرّ دیگر: این که اسماءالله خواص و آثاری دارند که اگر کسی با آن‌ها آشنا شود و از آن‌ها بهره بگیرد، به طور قطع راه کمال را بر خود آسان کرده است.
بنابراین موضوع این درس‌ها تأملی در قرآن برای شناخت خدا و توحید و اسماء الله الحسنی، و شناخت موحّد حقیقی است که موضوع مهم قرآن هم رسیدن به همین معارف است؛ برای رسیدن به تکامل و لقاء الله.

قرآن می فرماید: «هو الاول و الاخر» خداوند هم اول است و هم آخر.؛ اول همان مبدأ و آخر همان معاد و قرآن راهنما است برای سیر الی الله، و ارتباط انسان با خدا، که تخلق به اخلاق الله نموده وسعادت دو جهان نصیبش شود.

تعداد اسماء الله

خوانده ایم که اسماء الله فضائل زیادی دارد و هر کس اسماء الله را بشمارد جایگاه او بهشت است. بر اساس آن‌چه در قرآن در کتاب الهی تفحص شد، قریب صد و پنجاه اسم خداوند بیان شده اما در روایات، مختلف نقل شده است.

در بعضی از روایات ۹۹ اسم، و در بعضی دیگر ۳۶۰ اسم و تا هزار اسم و چهار هزار اسم نیز آمده است. از مجموع روایات برمی آید که خداوند نامتناهی است و تجلیات و ظهورات اسماء وصفات و افعال او هم نامحدود است. و آن‌چه متعین از اسماء الله شده دلیل بر انحصار ندارد.

اسماء الله یا جلالی هستند یا جمالی؛ و بعضی اسماء جزء امهات و ارکان هستند. اسماء حسنی همه اسم اعظم می باشند، دلیل کاملی بر این است که هیچ حد و حصری وجود ندارد و دریای بیکران اسماء در تمام عوالم وجود نامحدود است.

آن‌چه از اسماء حسنی الهی از پرده غیب الغیوب بر صفحه کتاب‌ها و السنه اهل توحید و عموم خلق نوشته و جاری شده است نموداری از خزائن نامتناهی حق تعالی است که هر کس به اندازه علم و معرفت و قابلیت خودش، از چشمه اسماء و صفات استفاده کرده و ادراک نموده است.

اسماء الله موضوع عمیقی است ولی به خواست خدا سعی می شود که به بیانی ساده مطرح شود. مقصود ما این است که در هنگام خواندن قرآن،به اسماء الله توجه داشته باشیم و همین طور که قبلا بیان کردیم: معرفت به اسماء الله از مهم ترین و غامض ترین علوم است ودرک آن آسان نیست؛ اما برای شناخت خداوند و معبود حقیقی ضرورت دارد.

و چون ما نمی‌توانیم به ذات خداوند معرفت پیدا کنیم، آن‌چه مورد معرفت ماست اسماء و صفات الهی است یعنی به وسیله اسماء می‌توانیم خدا را بشناسیم.

به هرحال اسماء ظهور و تجلی ذات خداوند هستند، و چون تجلی ذات خداوند لامتناهی است، اسماء و صفات نیز نامتناهی هستند؛ همچنان‌که افعال خداوند لامتناهی‌اند. «بنابراین تجلی و ظهور اسماء و صفات خداوند، نامحدود است.»والحمد لله رب العالمین.