زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
۴۲ـ «یا منّان» (ای منعم و ای منت گذار)
یکی از اسماء مبارک خداوند «منّان» است که مرحوم حاجی سبزواری در توضیح آن می فرماید: «منّان» یعنی منعم و عطا کننده. کلمه «منّ» به معنای عطاست.
برای شاهد مطلب نیز به عبارت دعای ابو حمزه ثمالی اشاره می کند که می فرماید: «و انت المنّان بالعطیات علی اهل مملکتِک» ؛ تو عطا کننده و دهنده عطیات به اهل مملکت هستی .
منان معنی دیگری هم دارد :
این اسم هم دو معنا دارد ، هم به معنای منعم و عطا کننده است ، و هم «منّت گذار» منّت گذار از این جهت که مثلاً کسی چیزی به کسی نمی دهد و اگر هم می دهد بر او منت می گذارد و آن را به رخ او می کشد و تأکید می نماید که این من بودم که عطا کردم . این معنا مذموم است .
و منت خداوند به این معنا نیست که نعمتی بدهد و بعد به خاطرش منت بگذارد. عظمت ذات او بالاتر از اینست که اصلاً چیزی به نظرش بیاید.
چون شخص منّان باید چیزی به نظرش مهم باشد تا بابتش منت بگذارد در حالی که نه این انعام برای خداوند چیزی حساب می شود که بخواهد بخاطر آن منت بگذارد ، و نه بندگان کسانی اند که خداوند بر سر آنان منت بگذارد.
با وجود این مطالب، قرآن کریم این کلمه را در مورد خدا بکار برده است و می فرماید:
«يَمُنُّونَ عَلَيْكَ أَنْ أَسْلَمُوا قُل لَّا تَمُنُّوا عَلَيَّ إِسْلَامَكُم بَلِ اللَّهُ يَمُنُّ عَلَيْكُمْ أَنْ هَدَاكُمْ لِلْإِيمَانِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ » آنان بر تو منت مي‌گذارند كه اسلام آورده‌اند !
بگو : با اسلام خود بر من منت مگذاريد ، بلكه خداست که با هدایت کردن شما به ایمان بر شما منت مي‌گذارد، و تفضل می کند كه شما را به سوي ايمان آوردن رهنمود كرده است ، اگر ( در ادعاي ايمان ) راستگو هستيد .
این ها می آمدند و بر پیامبر (ص) برخورد می کردند و بر سر ایشان منت می گذاشتند که ما به شما ایمان آوردیم و دار و دسته تو را قوی کردیم . (و بلکه قصد آنان بود که از بیت المال سهم بیشری باید به آنان برسد) .
آیه نازل شد که خدا بر شما منت دارد که شما را به ایمان هدایت کرده است . البته پیغمبر (ص) نمی فرماید من بر شما منت دارم ؛ این را به خدا نسبت می دهد که خدا بر شما منت دارد. چون هدایت و ایمان مال من نیست؛ و تازه منت هم اگر باشد ، منت بر ایمان است نه بر اسلام. پس بین اسلام و ایمان فرق است.
می فرماید : «قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُل لَّمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِن قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ» (عربهاي باديه‌نشين مي‌گويند : ايمان آورده‌ايم . بگو : شما ايمان نياورده‌ايد ، بلكه بگوئيد : تسليم ( ظاهري رسالت تو ) شده‌ايم . چرا كه ايمان هنوز به 
راه نيافته است ( و نور ايمان سراچه قلوبتان را روشن نكرده است ) .
وقتی اعراب به اشتباه لغت «آمنا» را جای «اسلمنا» استفاده کردند، خداوند به پیامبرش فرمود که به آنها بگو ایمان نیاوردید؛ بگویید اسلام آوردیم . ایمان آرامش و گروش دل است. دل هزاران مسئله دارد و شما تازه به یک مسئله گرویده اید، که آن هم شاید به خاطر نفع مادیتان و یا تبلیغات فراگیر و یا صد مسئله دیگر باعث شده باشد که شما اسلام آورده اید.
این چیزی که شما دارید اسلام است نه ایمان . هنوز ایمان وارد دل های شما وارد نشده است. خداوند حساب اسلام و ایمان را جدا می کند . مرحوم سبزواری می فرماید: آیه در مقام پاسخ به منت گذاشتن آن هاست که شما بخاطر اسلام منت می گذارید اما اگر جای منت گذاشتن باشد، ما باید منت بگذاریم نه شما؛ تازه آن هم برای ایمان نه برای اسلام . این به این معنا نیست که خدا منت می گذارد .
نه این که خدا واقعا در صدد این باشد که بخواهد بگوید من منت گذاشتم. اصلاً صحبت منت نبوده . حالا که شما منت را کشیدید وسط، سزاوار است که خدا بر شما منت بگذارد. چرا بر عکس حکم می کنید؟
خداوند متعال می فرماید: «لَقَدْ مَنَّ اللَّـهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ »
یقیناً خداوند بر مؤمنان (صدر اسلام) منّت نهاد و تفضّل کرد بدان گاه که در میانشان پیغمبری از جنس خودشان برانگیخت. (پیغمبری که) بر آنان آیات (کتاب خواندنی قرآن و کتاب دیدنی جهان) او را می‌خواند، و ایشان را (از عقائد نادرست و اخلاق زشت) پاکیزه می‌داشت و بدیشان کتاب (قرآن و به تبع آن خواندن و نوشتن) و فرزانگی (یعنی اسرار سنّت و احکام شریعت) می‌آموخت، و آنان پیش از آن در گمراهی آشکاری (غوطه‌ور) بودند.
می فرماید: خدا بر اهل ایمان منّت گذاشت که رسولی از خودشان در میان آنان برانگیخت .
منّت : یعنی ارشاد و راهنمایی به سوی راه های خیر و معنوی. و آن اسمی از اسماء حضرت حق است، به جهت باز شدن درهای هدایت بسوی او ، و به جهت قرار دادن راه های شناخت خویش (خدا) و استعداد این شناخت در همه افراد ، و متذکر شدن آن با فرستادن پیامبران و کتب آسمانی .
پس صفت «منان» يادآور مي شود که خدا از روي مهر و محبت به آفريده هاي خود نعمت عطا کرده.
