اسماء و صفات در سوره حمد

در این آیه شریفه همه صفات حضرت احدیت در یک جا بیان و باز گو می شود. بنابراین بسم الله الرحمن الرحیم کامل‌ترین و جامع ترین نام خداوند است و برای ورود به هر کاری باید به آن تمسک داشت.

مــطــلع دیــوان اســرار قــدیـم
هست بسم الله الرحمن الرحیم
آن کتاب الله که گنج حکمت است
افتتاح او به باب رحمـت است

الله؛ کامل‌ترین نام خداوند

«الله» از اسماء اعظم است. و اسم اعظم یعنی اسمی که واجد همه کمالات حق تعالی است.

اسم اعظم لفظ نیست، مفهوم نیست، صورت ذهنی نیست و مانند آن؛ که اگر کسی این کلمات را یاد گرفت بتواند مرده ای را زنده کند. اسم اعظم جزو درجات اولیاء الهی است. که اگر روح به آن درجه از ولایت رسید، آن‌گاه با گفتن این الفاظ می تواند به آن‌چنان اثری دست یابد.

«الله»، برترین نام خداوند است که دارای همه کمالات وجودی است.
«الله» برترین و زیباترین و افضل ترین نام از نام های ذات مقدس است.
«الله» اسم ذاتی که جامع همه کمالات است.
«الله» لفظ جلاله است.
«الله» معبود همه موجودات هستی است.

الرحمن الرحیم: در این آیه شریفه از صفات اوست که نشانه رحمت آن هستی بی پایان است؛ با این تفاوت که «رحمن» به زیادی رحمت حکم می کند و «رحیم» بر اثبات و دوام آن

رحمت واسعه خداوند همه چیز را فرا گرفته «برحمتک الذی وسعت کل شیئ» لذا اگر برخی مشمول رحمت پروردگار نمی شوند، بستگی به خودشان دارد؛ باران رحمت الهی نازل می شود، زمین مستعد آن‌را می گیرد و می رویاند آن‌چه در آن است.

عدم قابلیت دیوار مانع نور خورشید است نه نور؛ مشکل از نور نیست بلکه دیوار قابلیت انعکاس نور را ندارد. رحمت الهی گسترده است ولی گاهی انسان با کار و فکر باطل خود درهای رحمت را به‌سوی خویش می بندد.

رحمان و رحیم: هر دو از رحمت مشتق شده اند، و معنای رحمت، افاضه خیر به محتاجین از روی عنایت و توجه به آن‌هاست، و نباید آن‌را با رقت قلب که در مورد انسان مطرح است و یک صفت نفسانی و یک نوع احساس و حالت انفعالی است اشتباه کرد.

در باره «رحمان» گفته شده، مثل «الله» اسم خاص خداوند است کما این‌که در چندین جای قرآن به جای «الله» به کار رفته است.
قُلِ ادْعُوا اللَّهَ أَوِ ادْعُوا الرَّحْمَنَ أَيًّا مَا تَدْعُوا فَلَهُ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى

بگو: خدا را بخوانيد يا رحمان را بخوانيد، هر كدام را بخوانيد [ذات يكتاى او را خوانده‏ايد] نيكوترين نام‏ها [كه اين دو نام هم از آن‌هاست] فقط ويژه اوست.

بگو الله را بخوانید یا رحمن را بخوانید؛ هر کدام را که بخوانید اسماء نیکو همه از آن اوست.

و در سوره ملک به جای «الله، رحمن» به کار رفته و این استعمال زیاد کلمه رحمن در قرآن، اثر بسیار این اسم در جهان را می‌رساند.
تا این‌جا معلوم شد، رحمت رحمانیه و رحیمیه دو نوع رحمت است که یکی همه مخلوقات را دربر می گیرد و رزق و حیات همه را تأمین می کند که این رحمت حتی شامل کفار هم هست؛ چنان‌که می فرماید:

وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ (رحمت من همه چیز را فرا گرفته است).
و دیگری «رحمتی خاص» است که فقط شامل مؤمنین است.