رحمن و رحیم از نظر اهل عرفان

رحمن و رحیم از نظر اهل عرفان

«الرحمن» اسم خداوند است به اعتبار فیضان وجود و آن‌چه تابع وجود است از کمالات بر تمام ممکنات، یعنی این رحمت موجب ایجاد موجودات، و این‌که هر موجودی کمال لایق خود را می یابند.

و «رحیم» اسم خداوند است به اعتبار فیضان کمالات معنوی بر اهل ایمان، مثل یقین، معرفت، و نفحات الهی، و غیره؛ الطاف خاصی که فقط نصیب مؤمنین و بندگان خاص خدا می شود.

در دعای کمیل می خوانیم «اللهم انیّ اسئلک برحمتک التی وسعت کل شیئ»؛ خدایا از تو درخواست می کنم رحمتت را که همه چیز را شامل شده است.
در حدیثی امام علی(ع) فرمود: «ظهرت الموجودات عن بسم الله الرحمن الرحیم»؛ (ظاهر گردید موجودات از بسم الله الرحمن الرحیم)

با اسم «رحمن» موجودات را هستی بخشید و با اسم «رحیم» آن ها را به کمال سوق داد.

و نیز صاحب فصوص چنین فرمود: «بدان که عطای حق مر خلق را رحمت است و آن رحمت وجود است و حیات، و آن چه تابع این دو باشد؛ و این بر سه قسم است:

قسمتی رحمت خاصه باشد چه در ظاهر و چه در باطن؛ و قسمتی رحمت ممتزجه.
گاهی ممکن است چیزی در ظاهر، رحمت باشد و در باطن نقمت و یا بر عکس.

اوّل: چون رزق حلال طیب در دنیا، و علوم و معارف نافعه در آخرت. که این قسم عطای رحمانی است به حسب ظهور رحمت محضه است.

دوم: چون اشیایی که مطبوع طبع باشد؛ چون اکل حرام و شرب خمر و سایر فسوق موافق نفس، که سبب دوری از حق است.
سوم: چون شرب دوایی که طبیعت از آن متنفر باشد و لیکن بعد از خوردن سبب راحتی می شود.

از این جا می توان یافت که بسا مکروه طبع که عین رحمت رحمانی است و بسا مطبوع که عین نقمت است. چه بسا چیزی را که اکراه می دارید، برای شما بهتر است.

به هر حال، هدف از خلقت، ظهور همین رحمت و صفات تابع آن بوده است؛ از لطف و کرم و جمال که باعث فیضان وجود و ظهور و تجلی اسماء و صفات در آئینه کائنات شد.

و این همان حدیث قدسی «کنت کنزا مخفیاً» من گنج پنهان بودم و دوست داشتم شناخته شوم و خلق را آفریدم تا شناخته شوم. از این رو «افضل از هر کاری، معرفت است.»