الرحمن الرحیم

خداوندی که بخشنده و بخشایشگر است، و رحمت عام و خاصش همه را رسیده.
معنی «رحمن و رحیم» در بسم الله بیان شد. و نیازی به تکرار نیست.
خداوند دو نوع رحمت دارد: یکی رحمت مطلقه که مقابل ندارد، و دیگر رحمت خاصه که مقابل غضب است. رحمت مطلقه که فراگیر است، و شامل مؤمن و کافر می شود، ولی رحمت خاصه مخصوص متقین است که می فرماید: «فسأکتُبُها للذین یتقون»
آری! آن معارف، آن علوم الهیه، آن توفیق انجام کار خیر در دنیا، بهره مندی از بهشت در آخرت، همه جزو مصادیق رحمت رحیمیه است.

توجه به یک نکته مهم

این دو صفت که از مهم‌ترین اوصاف الهی هستند، در نمازهای روزانه ما حداقل «۳۰ بار» تکرار می‌شوند(دوبار در سوره حمد و یک‌بار در سوره های بعد از آن) و به این ترتیب «۶۰ مرتبه» خدا را به صفت رحمتش می ستاییم؛۳۰ مرتبه با اسم رحمن و ۳۰ مرتبه با اسم رحیم.

سرّی لطیف در الرحمن الرحیم

*تکرار کلمه «الرحمن الرحیم» پس از رب العالمین، لطف خاصی دارد: که ربوبیت حق از جهت قهر و غلبه و فشار بر موجودات نیست، بلکه از جهت دو رحمت «خاص و عام» است که موجودات در پرتوی این دو نوع رحمت پرورش می یابند و هر مربی و معلم و حاکمی آنگاه تربیتش به ثمر می رسد که با مهر و محبت باشد.

پس این کلمه در حقیقت تکرار نیست. در «بسم الله» که آغاز است، رحمان و رحیم وصف بلاواسطه ذات می باشد. و در سوره حمد، وصف باواسطه ربوبیت است که مقیدتر و محدودتر می شود.

رحمت در انسان، عاطفه و احساس لطیفی است که منشأ حس کمک و خیر اندیشی و خیرخواهی گردد و از انجام تقاضای این عاطفه بدون نظر به پاداش لذت برد، و درباره خداوند از جهت آثار و ظهور رحمت است، نه ثأثیر و انفعال. این عاطفه خیر یا خوی انسانی مانند استعدادها و فضائل در ضمیر انسان نهفته است.

توجه به مبدأ رحمت و آثار آن و تکرار این کلمه، این عاطفه را بیدار می سازد و به کار می اندازد تا این‌که قلبش سرچشمه رحمت شود و از زبان و عملش به سوی دیگران جاری گردد.

اثر تکرار و تذکر همه صفات و نام‌های خداوند همین است که معنا و حقیقت آن در انسان مستعد ظهور می نماید.