زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
معبود، عابد، عبادت
خدای سبحان به خاطر نکاتی «ایاک» را قبل از «نستعین» ذکر فرموده، که عبارتند از:
یکم: این‌که اگر انسان نخست معبود را ببیند، دیگر سنگینی عبادت را احساس نخواهد کرد. و اگر بشناسد که او جمال محض است و کمال صرف، تحمل عبادت برایش آسان می شود.
عبادت، کار آسانی نیست. خوی خود خواهی، مانع می‌شود که انسان بگوید من بنده ام. پیشانی بر خاک گذاشتن برای انسانی که داعیه استقلال دارد، گران می آید. قرآن فرمود:
وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ
از صبر و نماز [براى حل مشكلات خود و پاك ماندن از آلودگىها و رسيدن به رحمت حق] كمك بخواهيد و بىترديد اين كار جز بر كسانى كه در برابر حق، قلبى فروتن دارند سخت است.
آری! «نماز بسی سنگین است، مگر برای خشوع‌پیشگان». اگر کسی جمال معبود را دید، لذت زیارت جمال معبود، سختی عبادت را در کامش شیرین و گوارا می کند. بنابراین «ایاک» قبل از «نعبد» ذکر شده است.
آن‌که با سختی نماز می خواند و به تکلیف عمل می کند، از نماز لذتی نمی برد. اما عده ای اصرار دارند که همیشه در حال نماز باشند؛ چون از نماز لذت می برند و دوست دارند تمام شب در سجده یا رکوع باشند.
دوم: نکته دیگر آن است که شیطان گر چه در همه حالات وسوسه میکند اما انسان وقتی وارد نماز شد همه نیروهای خود را بسیج می کند که نگذارد نمازگزار حضور قلب پیدا کند. در کارهای عادی، شیطان خیلی مزاحم نیست اما وقتی انسان در مسیر عبادت افتاد، همه ذریّه اش را به کار می گیرد تا انسان را سرگرم سازد و از عبادت بازدارد.
برای این‌که انسان از این تهاجم همه جانبه شیطان مصون بماند، و هر چیزی را معبود خود قرارندهد، می بایستی اول معبود را تعیین کرد، سپس عبادت را ذکر نمود.
اگر نخست معبود مشخص شود، دیگر جا برای وسوسه شیطان باقی نمی ماند. اما اگر ابتدا بگوییم ما عبادت می کنیم، تا زمان تعیین معبود فرا برسد، چه بسا شیطان خاطراتی را در ذهن انسان القاء کند.
حتی اگر با القاء شیطان به انسان، عبادت برای نجات از جهنم و یا رسیدن به بهشت باشد، باز عبادت خالصانه نیست؛ زیرا بهشت و جهنم هم مخلوق خدا هستند، و در «ایاک نعبد» می گوییم ما با همه گسترش جهان هستی تو را عبادت می کنیم.
سوم: این نکته هم می تواند سرّ تقدیم «ایاک» بر «نعبد» باشد که عبادت دارای ارکان سه گانه است:«معبود، عبادت، عابد». اصل در این ارکان سه گانه، معبود است.
عابد اگر خود و عبادت و معبود را دید، دچار تثلیث است و موحّد نیست. و اگر خود را ندید، عبادت و معبود را دید، گرفتار ثنویت و دوگرایی است و هنوز موحّد نشده است.
اما اگر نه خود را دید و نه عبادتش را، بلکه فقط ذات اقدس اله و معبود را دید، موحد است. پس کسی که «ایاک نعبد» می گوید، معبود را می بیند و سپس در پرتو معبود، عبادت و عابد را می‌بیند.