بیان طنطاوی به نقل از فارابی در اقسام خواب ها

بیان طنطاوی به نقل از فارابی در اقسام خواب ها

شیخ طنطاوی در تفسیرش به نقل از فارابی رؤیا را دو قسم نموده: رؤیای صادقه و رؤیای کاذبه، و رؤیای کاذبه را هفت قسم شمرده است. وی به طور خلاصه چنین گفته، بدان که رؤیا اقسامی دارد:

اول : خوابی است که از غلبه خون ناشی می گردد و آن از غذاهای گرم مرطوبی و غذاهای چرب و حلوا که مهیج طبیعت است پدید می گردد و از آن بخار حارّ رطب در دماغ تولید می شود و مرض صداع عظیم و فترت حواس را ایجاب می نماید و گاهی زیاد می گردد و…و همچنین آثار دیگری از آن نمودار می گردد. و…و خواب های او از قبیل خون دماغ و حجامت و لعاب و امثال این ها است.

قسم دوم: از خواب های کاذبه ناشی از غلبه صفراء است که نتیجه غذاهای خشک است مثل عسل و گوشت کبش هرگاه در آن زیاده روی شود صفراء تولید می گردد و حرارت بر طبیعت غلبه می کند و بخارات صفراوی از جوف به دماغ صعود می نماید و صداع یعنی درد سر و شقیقه و کم‌خوابی و… و امثال این ها را ایجاب می نماید و خواب های او از قبیل آتش و شمس محرقه و صاعقه و امثال این‌ها است.

قسمت سوم: رؤیایی است که ناشی از بلغم است، از زیادتی غذای بارد و مرطوبی پدید می‌گردد و بخار رطب از آن تولید می‌شود و فترت در چشم و سستی مفاصل و زیادی آب دهن و لزوجت آن و بی اشتهایی در اول روز و قلّت عطش و ضعف معده و سفیدی بول و کسالت و فراموشی را ایجاب می‌نماید، و خواب‌های او از قبیل باران و برف و نهر و بیابان و امثال این‌ها است.

قسم چهارم: رؤیایی است که نتیجه غلبه سودا است و از زیادتی غذاهای سوداوی مثل عدس، گوشت گاو، بادنجان و مرض سوداوی از این‌ها پدید می گردد، از قبیل سستی بدن و شدت عطش و کم خوابی و گاهی مرض سوداوی غلبه می کند و جذام و جرب و خارش و فلج و سکته و خون دماغ و دردسر و مالیخولیا و امثال این ها ایجاد می نماید، و خواب های او از قبیل چیزهای مهول و ترسناک و خیالات و ظلمت و چیزهای سیاه و سوزنده است و از هر چیزی فرار می کند و اموات را می بیند.

قسم پنجم: قوه متخیله در دماغ مشغول می گردد به آن چه از راه حواس در ذهن وارد شده و صور آن ها مخزون گردیده و از خصوصیات این قوه عجیب این است که صور را ترکیب و تحلیل می نماید و به شکل مناسب آن ها را به تخیل می آورد مثل این که به تخیل او انسان بی سری را زنده می بیند.

قسم ششم: از همان قوه متخیله این است که آن چه بر نفس از میول شهوانی غالب گردد مثل شهوت طعام و ازدواج این قوه چیزهای عجیب از میول شهوانی در خواب اختراع می نماید و نزد نائم خوراکی آشامیدنی و یاران و آن چه را خواهان بوده نزد او می نمایاند و حکایت می کند و تخیل می کند.

قسم هفتم: هرگاه قوه غضبیه بر نفس غالب گردید متخیله آلات قتال و جنگ از قبیل شمشیر و تیر و نیزه بوی می نمایاند که دشمن را دفع نماید.

قسم هشتم: رؤیایی است که در حال سلامتی بدن و سالم و ساکن بودن قوی و اعتدال بین اخلاط مثل خون و بلغم و سوداء و این که نه شهوت بهیمه و نه غضبیه هیچ یک غالب نباشد و نیز معده از طعام پر نباشد در چنین موقعی بسا می شود که بر وی از عالم عقل وارداتی وارد می گردد و غالباً این معانی در نفس مرتسم می گردد و معقول را به صورت محسوس می نمایاند…..

این خلاصه چیزی است که فارابی در علم نفس و علم طب راجع به این موضوع(خواب) آورده.(پایان)

آری! موضوع رؤیای صادقه به ما می فهماند که تمام امور از گذشته و آینده و حال همه در عالم مافوق الطبیعه و در لوح محفوظ و دفتر آفرینش و در احاطه علم حضوری حق تعالی قبل از ظهورش در عالم طبیعت به اعیان ها و اشخاص ها بدون کم و زیاد موجودند. اگر موجود نبودند، چگونه انسان ولو تدریجاً به بعض آن ها در رؤیا مطلع می گردید؟!

چنان‌که در این سوره خواب یوسف(ع) و خواب پادشاه مصر به ما این مطلب را کاملاً می‌فهماند زیرا آن‌ها آن‌چه را واقع و موجود بوده به صورت مناسب دیدند و لو این‌که در مدت‌های بعد اثرش ظاهر گردید.

و با این‌که خداوند تعالی انسان را جامع و حاوی و نماینده عالم وجود گردانیده، با این حال درهای شناسایی غیب بر روی بشر بسته، و این نیست مگر لطفی و رحمتی از طرف او؛ زیرا اگر انسان از آن‌چه در ازل برای او مقرر شده از سعه یا ضیق مال، و نیز از سعادت و فضیلت یا خسران و زیان، یا به موقع مرگ خود و عزیزان خود مطلع می‌گردید، ببین چه حالی داشت دیگر نه دنبال کار و عمل می رفت و نه در مقام تحصیل کمال و جاه بود و نه فضیلت و سعادتی برای خود تحصیل می نمود، واقعاً اگر انسان خبر از تقدیرات و واقعیات داشت امور عالم طبیعت بلکه عالم انسانی فلج می گردید.