زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
مقام حضرت یعقوب و روشن‌بینی او
نکات آیه ۶
یعقوب بعد از شنیدن این خواب عجیب و پر معنا دچار شگفتی شد و می‌دانست که این خواب فصل جدیدی را در زندگی یوسف رقم می زند. او در دلش احساسی خوب داشت و پیوسته زیر لب خدا را شکر می کرد. او از این‌که می دید فرزندش در آینده ای نه چندان دور مقام و منزلتی عظیم خواهد یافت بسیار خرسند بود.
پس از چند لحظه یعقوب رو به یوسف کرد و گفت : فرزندم! تو در آینده به مقام و عظمتی خواهی رسید که همه به آن حسد ورزیده و غبطه می خورند؛ روزی فرامی‌رسد که تو سلطان بزرگی خواهی شد و من و خاله ات به همراه یازده برادرت نزد تو آمده و به نشانه ادب و تواضع در پیشگاهت سجده می کنیم.
عزیز دلم! مبادا این خواب شگفت‌انگیز و پرمعنا را برای برادرانت بازگو کنی؛ چراکه نسبت به تو حسادت ورزیده و برای از بین بردنت نقشه های شوم و خطرناک خواهند کشید.
خوابی که بیانگر مقام یوسف بود
این خواب، تنها بیانگر مقام یوسف در آینده از نظر ظاهری و مادی نبود بلکه نشان می‌داد یوسف به مقام نبوت هم خواهد رسید؛ زیرا سجده آسمانیان دلیل بر بالا گرفتن مقام آسمانی اوست.
لذا پدرش یعقوب اشاره کرد «وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ» و اين چنين پروردگارت تو را برمىگزيند
و از تعبیر خواب به تو تعلیم می‌دهد.
وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ
و نعمتش را بر تو و بر آل يعقوب تمام مىكند.
وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ
كَمَا أَتَمَّهَا عَلَى أَبَوَيْكَ مِنْ قَبْلُ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْحَاقَ إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
چنان‌كه پيش از اين بر پدرانت ابراهيم و اسحاق تمام كرد؛ يقيناً پروردگارت دانا و حكيم است.
معنی «اجتباء»: اجتباء خدای سبحان بنده ای از بندگان خود را، به این است که بخواهد او را مشمول رحمت خود قرار داده به مزید کرامت اختصاصش دهد. بدین منظور او را از تفرق و پراکندگی در راه های پراکنده شیطان حفظ نموده به شاهراه صراط مستقیمش بیندازد. و این هم وقتی صورت می گیرد که خود خدای سبحان متولی امور او شده، وی را خاص خود گرداند، همچنان‌که درباره حضرت یوسف در آیه ۲۴ همین سوره به همین معنا اشاره کرده فرموده «انه من عبادنا المخلصین».
و «تاویل» در جمله: « وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ» آن پیشامدی را گویند که بعد از خواب پیش آید و خواب را تعبیر کند، و آن حادثه ای است که حقیقتش در عالم خواب برای صاحب رؤیا مجسم شده در شکل و صورتی مناسب با مدارک و مشاعری خودنمایی می کند، همچنان‌که سجده پدر و مادر و برادران یوسف در صورت یازده ستاره و ماه و خورشید مجسم شده و در برابر وی سجده کردند.
و کلمه «احادیث»جمع حدیث است، و بسیار می‌شود که این کلمه را میگویند و از آن رؤیاها را اراده می کنند، چون در حقیقت رؤیا هم حدیث نفس است، چه در عالم خواب امور به صورت‌هایی در برابر نفس انسان مجسم می‌شود، همان‌طور که در بیداری هر گوینده ای مطالب خود را برای گوش شنونده اش مجسم می کند، پس رؤیا هم مانند بیداری حدیث است.
تا این‌جا گفته شد که مراد از تأویل احادیث تأویل رؤیا است، و لکن از ظاهر داستان یوسف در این سوره برمی‌آید که مقصود از احادیثی که تأویل آن را به یوسف(ع) تعلیم داده بود اعم از احادیث رؤیا است، و بلکه مقصود از آن مطلق احادیث یعنی مطلق حوادث و وقایعی است که به تصور انسان در می‌آید، چه آن تصوراتی‌که در خواب دارد و چه آن‌هایی‌که در بیداری.
آری! بین حوادث و ریشه های آن‌ها که از آن منشأ می‌گیرند، و همچنین غایاتی که حوادث به آن غایات و نتیجه‌ها منتهی می‌شوند، اتصالی است که نمی‌توان آن‌را انکار کرد، و یا نادیده گرفت، و با همین اتصال است که بعضی با بعض دیگر مرتبط می شود.
بنابراین ممکن است بنده ای به اذن خدا به این روابط راه پیدا کرده باشد، به طوری که از هر حادثه ای حوادث بعدی و نتیجه ای را که بدان منتهی می شود بخواند.
مؤید این معنا در خصوص حوادث عالم رؤیا، آن حکایتی است که خدای متعال از قول یعقوب در تأویل خواب یوسف بیان کرده، و نیز آن تاویلی است که یوسف از خواب خود و از خواب رفقای زندانی‌اش و از خواب عزیز مصر کرد، و در خصوص حوادث بیداری حکایتی است که از یوسف در روزهای زندانی‌اش کرده و فرموده:
قَالَ لَا يَأْتِيكُمَا طَعَامٌ تُرْزَقَانِهِ إِلَّا نَبَّأْتُكُمَا بِتَأْوِيلِهِ قَبْلَ أَنْ يَأْتِيَكُمَا ۚ ذَٰلِكُمَا مِمَّا عَلَّمَنِي رَبِّي
گفت : هيچ جيره غذايى براى شما نمىآيد مگر آن كه من شما را پيش از آمدنش از تعبير آن خواب آگاه مىكنم، اين از حقايقى است كه خدا به من آموخته است؛ و نیز آن جا که فرمود:
فَلَمَّا ذَهَبُوا بِهِ وَأَجْمَعُوا أَنْ يَجْعَلُوهُ فِي غَيَابَتِ الْجُبِّ ۚ وَأَوْحَيْنَا إِلَيْهِ لَتُنَبِّئَنَّهُمْ بِأَمْرِهِمْ هَٰذَا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ
هنگامى كه وى را بردند و تصميم گرفتند او را در مخفیگاه آن چاه قرارش دهند [تصميم خود را به مرحله اجرا گذاشتند] ما هم به او الهام كرديم كه از اين كار آگاهشان خواهى ساخت در حالى كه آنان نمىفهمند.
که شرح این آیات خواهد آمد. و اما در این آیه که فرمود:
وَيُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَعَلَىٰ آلِ يَعْقُوبَ
و نعمتش را بر تو و بر آل يعقوب تمام مىكند
معنایش این می شود که خداوند به شما نعمت هایی داده که با داشتن آن در زندگی سعادتمند شوید، و لکن این نعمت ها را در حق تو و در حق آل یعقوب که همان یعقوب و همسرش و فرزندانش باشند تکمیل و تمام می کنم، همان طور که یوسف در خواب خود دید. در این خطاب، یوسف را اصل و آل‌یعقوب را معطوف به او گرفته و فرموده است:
عَلَيْكَ وَعَلَى آلِ يَعْقُوبَ
برای این بود که با خواب او مطابق باشد. او در خواب خود را مسجود یعقوب و آل یعقوب دید. و ایشان را دید در هیأت آفتاب و ماه و ستارگان بر او سجده می کنند.
تمام شدن نعمت بر خود یوسف به همین بود که او را حکمت و نبوت و ملک و عزت داد، و او را از مخلصین قرار داده و تأویل احادیثش بیاموخت، و تمام شدن آن بر آل یعقوب این بود که چشم یعقوب را با داشتن چنین فرزندی روشن گردانیده، و او و اهل بیتش را از بیابان و زندگی صحرانشینی به شهر بیاورد، و در آن جا در کاخ های سلطنتی زندگی مرفهی روزیشان گرداند.
و خلاصه معنی آیه این می شود که: همان طور که در خواب دیدی، خداوند تو را برای خود خالص گردانیده، از شرک پاک می کند، و تأویل احادیث می آموزد تا از دیدن حوادث ،چه در خواب و چه در بیداری، به مآل و سرانجام آن پی ببری، و نعمت خود را که همان «ولایت الهیه» است بر تو تمام می کند، تو را در مصر جا داده اهل و دودمان تو را به نزدت می رساند و ملک و عزت را بر تو و پدرت و برادرانت تمام می کند، همه این ها را بدین جهت می کند که او «علیم» به بندگان و با خبر به حال آنان است، و «حکیم» است و هر کسی را به هر مقدار که استحقاق دارد پیش می برد، او به حال تو آگاه است و می داند که ستمکاران بر تو تا چه حد مستحق عذابند.
