تفسیر آیات ۱ تا ۶

بسم الله الرحمن الرحیم

الرَّحْمَٰنُ ﴿١﴾  عَلَّمَ الْقُرْآنَ ﴿٢﴾  خَلَقَ الْإِنْسَانَ﴿٣﴾  عَلَّمَهُ الْبَيَانَ ﴿٤﴾ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ﴿٥﴾ وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ ﴿٦﴾.
بنام ایزد هستی بخش دارای رحمت عام و خاص به نام خدا كه رحمتش بى‏اندازه است‏ و مهربانى‏اش هميشگى
[خداى] رحمان«۱» قرآن را تعليم داد .«۲» انسان را آفريد ؛«۳» به او بيان آموخت ؛«۴» خورشيد و ماه با حسابى [منظم و دقيق] روانند ؛«۵» و گياه و درخت همواره [براى او] سجده مى‏كنند.

سوره با کلمه «الرحمن»، افتتاح شده است ، و در قرآن کریم این تنها سوره ای است که بعد از بسم الله با یکی از اسماء خداوند جلّ جلا «الرحمن » آغاز شده است.

نظر به اینکه اکثر آیات آن مشتمل بر انعامات و اکراماتی است که از قبیل رحمت واسعه پدیدار گردیده .

و نیز اشاره بآن فیض منبسط و رحمت رحمانی لم یزلی است که فیّاض مطلق شمه ئی از آن فیض غیر متناهی و از آن اشعه نور رحمت واسطه رحمانی بارض قابلیّات ممکنات پرتو افکنده و بسراسر موجودات احاطه نموده ، و اعدام را از ظلمت عدم و نیستی بعالم نور و هستی ظهور و بروز داده ، و هر ممکنی را در خور استمداد و قابلیت از آن فیض منبسط و رحمت واسعه (و رحمتی وسعت کل شیئی) بهره مند گردانیده ، (هر کسی را هر چه لایق بود داد)

بزرگوار خدای رحمن و جواد مطلقی که بصفت رحمانیت و فیّاضیت از هیچ ممکنی از ممکنات منع فیض ننموده و هر یک را در خور استعداد و بقدری که حکمت اقتضاء نموده از نعمتهای غیر متناهی خود برخوردار گردانیده .

سر آغاز نعمتهای الهی

از آنجا که این سوره ـ بیانگر انواع نعمتها و مواهب بزرگ الهی است ، با نام مقدس «رحمان» که رمزی از رحمت واسعه او است آغاز می شود؛ چرا که اگر صفت «رحمانیت» او نبود ، این چنین خوان نعمت را برای دوست و دشمن نمی گستراند.

لذا می فرماید: «خداوند رحمان» «الرحمن» . کلمه (رحمن) صیغه مبالغه از رحمت است، و بر بسیاری رحمت دلالت می کند رحمت بوسیله بذل نعمت، و به همین جهت مناسب آمد که در این سوره نعمت های عمومی را برخ بکشد،‌ چه نعمتهای دنیائی مؤمن و کافر را، و چه نعمتهای آخرتی مؤمن را.

و چون نام رحمن دلالت بر رحمت عمومی خدا داشت در اول سوره واقع شد. که در آن انواع نعمتهای دنیوی و اخروی که مایه انتظام عالم انس و عالم جان است ذکر شده است.

بعضی از مفسرین گفته اند: نام رحمن از اسامی خاص به خدای تعالی است، غیر خدا را رحمان نمی نامند، به خلاف رحیم و راحم، که بر دیگران نیز نهاده می شود.