نقش بیان در تکامل/فضیلتی خاص برای انسان

نقش بیان در تکامل

از اینها که بگذریم اگر نقش «بیان» را در تکامل و پیشرفت زندگی انسانها، و پیدایش و ترقی تمدنها در نظر بگیریم ، یقین خواهیم کرد که اگر این نعمت بزرگ نبود انسان هرگز نمی توانست تجربیات و علوم خود را به سادگی از نسلی به نسل دیگر منتقل سازد، و باعث پیشرفت علم، و دانش، تمدن، دین، و اخلاق گردد.

و اگر یک روز این نعمت بزرگ از انسانها گرفته شود جامعه انسانی به سرعت راه قهقرا را در پیش خواهد گرفت، و هر گاه بیان را به معنی وسیع آن که ، شامل خط و کتابت و حتی انواع هنرها می شود تفسیر کنیم ، نقش فوق العاده مهم آن در زندگی انسانها روشنتر می گردد.
اینجاست که می فهمیم چرا بعد از نعمت خلقت انسان از تعلیم بیان در این سوره الرحمن که مجموعه ای است از مواهب پروردگار به میان آمده است.

فضیلتی خاص برای انسان

*از راغب اصفهانی است که بیان کشف و ظاهر نمودن چیزی را گویند اعم از آنکه کلام و نطق و آنچه برایش صفت باشد یا غیر آن.

در مقام معرفی انسان، اوّل صفتی که انسان را بر سایر موجودات امتیاز و برتری می دهد این است که به او قوه بیان عطاء‌ نموده و وی را به این صفت ممتاز گردانیده چنانچه در وصف وی فرموده: « الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ » همان كه به وسيله قلم آموخت ،«۴» [و] به انسان آنچه را نمى‏دانست تعليم داد .

و تعلیم به قلم کرامتی است مخصوص به انسان که هیچ موجودی خواه کراماً‌ کاتبین باشد، یا موجودی مجرّد باشد یا مادّی به چنین فضیلتی مخصوص نگردیده .

در اینکه مقصود از انسان کیست که در این سوره مبارکه که در مرتبه دوم از مشمولین رحمت رحمانی و فیض منبسط الهی واقع گردیده، و به وی بیان آموخته ؟ .

در اینجا بین مفسران گفتاری است:

۱ – آدم ابوالبشر است که این رأی را تأکید می کند قوله تعالی « وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا» که تمام اسماء‌ را به آدم آموخت و وی را بقوله تعالی (انبئهم باسمائهم) مأمور گردانیدیم ملائکه را به آن اسماء خبردار نماید.

۲ – مقصود پیغمبر خاتم (ص) زیرا که در حدیث است خداوند حضرتش را به علوم اولین و آخرین دانا گردانید.

لکن نظر الف و لام در انسان که دلالت بر جنس دارد شاید مقصود جنس انسان است که تمام افراد بشر مشمول همین منقبت و فضیلت می باشند. زیرا که خداوند رحمن به هر فردی از بشر قوّه ئی در باطن و روحیه وی نهاده و آن قوه عقل وی است که بین خوب و بد تمییز می دهد ، و کلیات را درک می نماید، و خیر و شر را می شناسد.

و نیز در ظاهر قوه نطق و سخنرانی به وی عطا نموده که ترجمان عقل او باشد و ما فی الضمیر او را ارائه می دهد. به همین قوه انسان از حیوانات امتیاز و برتری پیدا نموده در این آیه وی را در مرتبه ثانی خلقت به شمار آورده و به این صفت وی را معرفی نموده.

اینکه خداوند اسم این سوره را رحمن مفتوح نموده و ابتداء به ذکر قرآن، اشاره به اینکه قرآن اساس دین متین، و اصل اصول دین،‌ و از بزرگترین نعمتهای الهی، و بالاترین اقسام وحی، و اعزّ‌کتب الهی است در اعجاز.

اینکه خلقت انسان را پس از تعلیم قرآن بیان فرموده ، برای این استکه انسان دانسته شود که، غرض از آفرینش انسان، متدین گردیدن وی است به دین حق، و چون علت غائی مقدم بر علت فاعلی است لذا خلقت قرآن را مقدم انداخته بر آموختن او را نطق و بیان .

زیرا که انسان به وسیله کلام ارائه می کند آنچه را که در باطن خود نهفته دارد. بیان به معنای پرده برداری از همه چیز است.