سخنان مفسرین در تأویل آیه

سخنان مفسرین در تأویل آیه

در روایت است: مرج البحرین علی و فاطمه علیهم السلام ، برزخ بینهما رسول الله (ص) لؤلؤ و المرجان به حسنین (ع) ، و تشبیه به بحرین اشاره به سعة فضل و خیر آنها است. .

و بروایت منهج اعمش از اهل تسنن چنین گفته : من از عبدالرحمن اسلمی شنیدم که گفت من از مالک شنیدم که گفت من از رسول الله(ص) شنیدم که فرمود: (وقتی خورشید را مفقود نمودید بقمر روی آرید ، وقتی قمر را نیافتید رو بزهره آرید، و وقتی زهره را نیافتید رو بفرقدین آرید. پس از سئوال که شمس و قمر و زهره و فرقدین چیست؟ فرمود: من خورشیدم و علی(ع) بجای من مثل ماه است و فاطمه (س) بجای زهره و حسن و حسین بمنزله فرقدین .

اشاره باین که نجات از ظلمات گمراهی موقوف باشراقات انوار باهره و مصباح هدایت آل عبا حاصل می گردد و بدون تمسک بانوار هدایت آنان ممکن نیست کسی از ورطه هلاکت نجات یابد شاعر چه خوب گفته:
(لی خمسة اطفی بهم حرّ الجحیم الحاطمه
المصطفی و المرتضی و ابناهما و الفاطمه

رأی دیگر گفته اند: بین بنده و خدا دو دریا است یکی دریای نجات و آن قرآن است که هر کس بآن تمسک نماید از غرقاب هلاکت یابد ، و یکی دریای هلاکت و آن دنیا است که هر کس رو بان آرد هلاک گردد و برزخ بین آن دو مواعظ الهی است که دل مؤمن بـآن منور گردد.

و همانطوریکه از دریای شور درّ و مرجان بیرون آید ، از دریای شیرین رحمت که قرآن است درّ علم حلال و حرام بیرون آید. (عطاء).
و گفته شده : دو دریای خوف و رجاء است، یا قبض و بسط، یا اُنس و هیبت و برزخ قدرت بی علت ، و لؤلؤ حالات صافیه و مرجان لطائف وافیه.

و از کشف الاسرار چنین نقل می کنند که خوف و رجاء نسبت به عموم مسلمانان مانند دو دریائی است که از آن گوهر صدق و ورع بیرون می آید ، و قبض و بسط نسبت به خواص مؤمنین مانند دو دریائی است که از آن جواهر فقد و وصل زایش می کند، و اُنس و هیبت نسبت به انبیاء و صدیقین که از آن گوهر فناء بیرون آید تا وقتی که آنان در منزل بقاء بیاسایند.
ز قعر بحر فنا گوهر بقا یابی
و گر نه غوطه خوری این گهر کجا یابی . پایان

و از بزرگان عرفاء نقل می کنند که دو دریا اشاره ببحر روح و بحر قلب است ، و دریای روح اشاره به جریان تجلیات ذاتیه الهیه دارد و در دریای قلب اشاره به تجلیات صفاتیه دارد، و التقاء و تماس روح و قلب در مقام وحدت و اتحاد آنها با بقاء برزخ معنوی ، اشاره است به اینکه بین دریای روح و دریای قلب حاجز و مانعی قرار داده که دریای روح در دریای قلب ریزش نکند و خاصیت قلب را فاسد نگرداند ، و نیز دریای قلب غلبه نکند و مخلوط بدریای روح گردد تا خاصیت قلب باقی ماند (و ما منّا الاّ و له مقام معلوم) اشاره به همین است که هر موجودی بایست در مرتبه خود باقی ماند تا خاصیت راجع به خود را در معرض عمل آرد.پایان.

باز در ادامه آیات همین بخش از نعمتها ، به مسأله کشتیها که در حقیقت بزرگترین و مهمترین وسیله حمل و نقل بشر در گذشته بوده اشاره می کند می فرماید:

وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنْشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلَامِ ﴿٢٤﴾ فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ ﴿٢٥﴾
» و او را در دريا كشتى‏هاى بادبان برافراشته چون كوه‏هاست .«۲۴» پس كداميك از نعمت هاى پروردگارتان را انكار مى‏كنيد؟
و نیز از تظاهرات رحمت رحمانی و فیض سبحانی کشتیهائی است که در دریا روان است. و گفته اند منشئات کشتیهائی را گویند که با بادبانها حرکت می کنند .

و در دو آیه آشاره به این است که وقتی شما آیات و نشانه های قدرت و عظمت پروردگار خود مشاهده می کنید، و از جمله الطاف خداوندی او این است که می بینید دریای باین عظمت را بتوسط پاره چوب بی مقداری زیر پای شما رآم کردانیده و شما را بر آن سوار نموده ؛ چگونه آلاء و نعمتهای پروردگار خود را انکار می نمائید آیا جز پادشاه جبّار قهّار کسی بشما چنین قدرت و استیلائی داده ؟.
می فرماید: و برای او است کشتیهای ساخته شده ای که در دریا به حرکت در می آیند که همچون کوهی هستند!

جوار: جمع جاریه به معنای کشتی است. (جریان و حرکت کشتیها). منشآت: اسم مفعول از ماده انشاء است به معنی ایجاد است، و بعضی آن را اشاره به کشتیهای بادبانی می دانند که از بر افراشتن بادبانها و قرار دادن آنها در مسیر بادها به عنوان نیروی محرک کشتیها استفادهمی کردند. «اعلام» جمع «علم» به معنی کوه است هر چند در اصل به معنی علامت و اثری است که از چیزی خبر می دهد،‌ و چون کوهها از دور نمایان هستند از آنها تعبیر به علم شده است.

و جالب اینکه در عین تعبیر به منشآت که حکایت از مصنوع بودن کشتیها به وسیله انسان می کند، می فرماید: (له) (از برای خدا است….) اشاره به اینکه، چون مخترعان و سازندگان کشتی از خواص خدادادی استفاده کرده مثل چوب، آهن، میخ، و سایر اجزائی که کشتی از آن درست شده و انسانهائی که این اجزاء را ترکیب می کنند، و به صورت کشتی در می آورند و نیز شعور این انسان و درک و فکر و اراده اش همه مخلوق خدا و مملوک او هستند.
و طبعاً نتیجه عمل هم،‌ که یا کشتی است یا چیز دیگر ملک خدای تعالی است.

پس منعم حقیقی کشتی ها به انسان، خدا است، چون خدای تعالی به انسانها الهام کرد که چگونه کشتی بسازند. و اینکه چه منافعی و آثاری بر این صنع مترتب است، و نیز راه استفاده از منافع بسیار آن را به او الهام فرمود.
و همچنین خاصیت از، سیال بودن آب دریاها و نیروی وزش بادها بهره می گیرند و خدا است که در آن مواد،‌ و دریاها و باد این

خواص و آثار را آفریده، لذا در جای دیگر قرآن تعبیر به (تسخیر نموده) و می فرماید:
« وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِیَ فِی الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ »
(خداوند کشتی را مسخر فرمان شما کرد که به فرمانش در دریا به حرکت در آید.
به این ترتیب قرآن روی کشتیهای بزرگ که بر صفحهء اقیانوسها و دریاها حرکت می کنند تکیه کرده است.
پس می فرماید:
«فبای آلاء ربکما تکذبان».

اشاره به این که وقتی شما آیات رحمت و نشانه های قدرت و عظمت پروردگار خود را مشاهده می کنید، چگونه آلاء و نعمتهای پروردگار خود را انکار می نمائید.
«آیا جز، پادشاه قهّار و جبّار کسی به شما چنین قدرت و استیلائی داده است».