باید با تحقيق دین را شناخت
هر انسانی بعد از رسیدن به سن بلوغ (بلوغ فکری ) بايد تحقیقی در باره اعتقادات خود نماید، من که مسلمانم بدانم که آئین اسلام چیست ؟ و ایمان کدام است یعنی اول باید دین را شناخت و ایمان أورد، بعد به فروع ان عمل کرد .
و نيز دانستن معنی دین ، معنی اسلام و اداب و احکام آن و نیز معنی ایمان ، زيرا ممکن است کسی مسلمان باشد ولی مؤمن نباشد…
مردم در معرفت توحیدی همه یکسان نیستند و می توان گفت هر کسی از مرتبه و درجه ای از توحید برخوردار است که با سعی ومجاهدت، و با دلیل و برهان از معرفت توحیدی بالاتری بهره مند می شوند .
“توحید عامه” این توحید هم درجات دارد مثلا مردم عادی میدانند که خدایی هست و او را خلق کرده، و این توحید عام است که مردم با شواهدی و وسائل خاصی به این توحید میرسند . و اكثر مردم بر دين أبا و اجداد خود هستند.
قسم اول توحید ، عبارت است از “شهادت لا اله الا الله وحده لا شریک له” : معنی ظاهری، یعنی (الهی نیست الا خداوندی که یگانه است و شریک ندارد ) .
و دیگر ، “الاحد الصمد الذی لم یلد ولم یولد و لم یکن له کفوا احد”، همۀ اینها توحید ظاهری هستند ، که با آن شرک اعظم نفی شده، و به آن قبله ای که همه باید بدان روی کنند نصب و معین، و جانها و اموال محترم و محفوظ ، و دار اسلام از کفر جدا می شود، و دین مردم سالم می ماند .
اگر چه بعد از آن بواسطۀ شهادت صادقانه ای که قبول قلب بشتوانۀ آن است، از شک و شبهه و حیرت در امان مانده اند ، ولی آن طور که باید؛ برای این توحید استدلال و برهان آورده نشده است .
این توحید عامه است که با مشاهده شواهد، شخص به این توحید با شنیدن واجب می شود و با بصیرتی که از جانب حق عطا می شود در قلب ایجاد میشود و با مشاهده شواهد رشد و نمو می یابد .
“توحید خاص” یعنی علاوه بر توحید اولی، این توحید با حقایق و دليل و برهان ثابت شده باشد. “توحید خاص الخاص” كه برهان صديقين اشاره به أن دارد. در جلد دوم کتاب معارف (۲) خواهد امد.