سیر آفاقی وانفسی در قرآن

سیر آفاقی وانفسی در قرآن
همانطور که اشاره شد راههای بسیاری برای رسیدن به معرفت الله بیان شده است ؛ اما قرآن به دو راه آسان و نزدیک اشاره می کند، و برای کسانی که به مرض شبهات گرفتار نباشند همین دو راه بهترین و آسان ترین راه برای رسیدن به معرفت الله است.
و برای همه مردم با توجه و تدبر در آیات الهی مفید و راهگشاء است. که با تآمل و دقت در آیات آفاق و انفسی انسان به این درک برسد ، یعنی باور کند که در سراسر عالم هستی «نظم و هدف و نقشه» وجود دارد که نشانی از توحید ، و پروردگاری با اسماء و صفات حسنی دارد که از اعماق وجود خود اعتراف کند «انه لا اله الا هو» .
لذا بهترین راهی که می تواند ما را به زودی به این مبدآ بزرگ جهان هستی نزدیک سازد دو راه است : راهی از درون (نزدیک ترین راه) ، و راهی از برون (آسان ترین راه) ، که در قسمت اول سری به اعماق وجود خود می زنیم و ندای توحید را از درون جان خود می شنویم .
لذا در عالم پهناور آفرینش به گردش می پردازیم و نشانه های خدا را در پیشانی تمام موجودات و در دل هر ذره ای مشاهده می کنیم . و با سیری در قرآن، در سوره فصلت که به آیات آفاقی و انفسی اشاره دارد می پردازیم، آن جا که می فرماید:
سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الْآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ
حَتَّىٰ يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ ۗأَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ ﴿٥٣﴾
أَلَا إِنَّهُمْ فِي مِرْيَةٍ مِنْ لِقَاءِ رَبِّهِمْ ۗ أَلَا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ مُحِيطٌ ﴿٥٤﴾
(به زودى نشانه‏هاى خود را در كرانه‏هاى جهان و در نفوس خودشان به آنان نشان خواهيم داد تا براى آنان روشن شود كه بى‏ترديد او حق است . آيا بس نيست كه پروردگارت [با ارائه كردن حقايق تكوينى و دلايل طبيعى] بر همه چيز گواه است [كه تنها او آفريننده و بى‏نياز است و غير او مخلوق و از هر جهت نيازمند به اوست .] آگاه باش ! آنان به لقاء پروردگارشان در ترديدند . [و] آگاه باش ! كه يقيناً او به همه چيز [با قدرت و دانش بى‏نهايتش] احاطه دارد) .
این آیه اشاره به سه راه برای شناخت خدا دارد:
۱ـ «آسان ترین راه » راهی از برون آیات آفاقی و انفسی (از معلول به علت )
۲ـ ( نزدیک ترین راه » راهی از درون (فطرت).
“من عرفه نفسه لقد عرفه ربه”
۳ـ برهان صدیقین ”
تأملی در سیر آفاقی و انفسی
سیر آفاقی بر اساس تعلیم و تعلّم و علم حصولی بوده و آسان و همگانی است مانند پی بردن به چشمه و آب از طریق چمن و باغ که به نمونه‌های فراوانی در قرآن اشاره شده.
توضیح بیشتر آیه: «آفاق» به معنای نواحی و «شهید» به معنای شاهد یا مشهود است. مراد از آیات آفاقی و بیرونی، حوادثی است که قرآن خبر داده که به‌زودی واقع می‌شود؛ مانند: وعده نصرت و غلبه کلی دین و انتقام از مشرکین قریش و قتل آنان در جنگ بدر و غیر آن که همه آنها همانطور که قرآن خبر داده بود محقق شد.
اما سیر انفسی: مقصود از آن یکی از راه‌های بزرگ معرفت توحید، یعنی مشاهده درون خویش است. آیات انفسی نشانه‌های موجود در گوهر ذات شخص و روح است. در حالی که آیات افاقی نشانه‌های بیرون از انسان از قبیل نشانه‌های زمینی، آسمانی و مانند آن و نیز نشانه‌هایی در بدن انسان است.
آیات انفسی دلایل درونی در وجود انسان است که به حقانیت قرآن شهادت می دهد. چون هیچ موجودی نیست جز آنکه محتاج به خدا و وابسته به اوست. و خدا قائم بر آن و قاهر و مافوق آن است .
پس خداوند برای هر چیزی در ذاتش مشهود و معلوم است، هر چند که بعضی ازانسانهای ظلوم و جهول او را نشناسند یا نادیده بگیرند.