زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
فرق معرفت آفاقی و انفسی
در حقیقت بین تفسیر آفاقی و أنفسی قرآن کریم، فرقی میان دانائی و دارائی است.
در تفسیر آفاقی ، انسان به مفهوم آیات قرآن کریم دانائی می‌یابد، در حالی که در تفسیر أنفسی، معنای عینی و حقیقی آیات قرآن کریم را می‌چشد و دارا می‌شود .
چه بسا انسان در دایره تفسیر آفاقی، خوب سخنوری و اصطلاح‌پردازی کند، و به درستی برهان و استدلال اقامه کند، اما شمّه‌ای از دریای بی‌کران تفسیر أنفسی قرآن کریم نچشیده باشد، و از حقیقت وحی و انزال قرآن کریم، ذرّه‌ای را ادراک نکرده باشد.
به تعبیر دیگر فرق میان تفسیر آفاقی و تفسیر أنفسی، همان فرق میان علم حصولی و علم شهودی است.
سیر انفسی چیست ؟
در آموزه‌های تربیتی قرآن وقایع بی‌نظیری چون بیداری فطرت انسان در گرفتاری‌ها، ایمان سَحَرة فرعون، یقین و اطمینان حضرت ابراهیم(ع) و نمونه های دیگری بیان شده که بیانگر سیر انفسی و معنوی ، و حاکی از اندیشیدن در اعماق وجودی و فطرت خداجوی بشر است.
در این سیر، برخلاف سیر و سلوک عارفانه، حجاب‌های ظاهری و باطنی سریع از بین رفته و اثر کشف حقیقت در آدمی آشکار می‌گردد، و اثربخشی آن به مراتب دینی انسان‌ها وابسته است . و آثار عملی آن نقش تربیتی ارزشمندی در هدایت و سعادت آدمی دارد.
قرآن مجید؟ در سوره ذاریات میفرماید :
«…و فی انفسکم افلا تبصرون»
(در وجود خود شما نشانه های بزرگی از قدرت و عظمت خدا است ، آیا نمی بینید ؟ و نیز در احادیث می خوانیم:
“من عرفه نفسه لقد عرفه ربه”
انسان با کشف آیات انفسی در درون خود و سفر به اعماق وجودی خویش، با شناخت خود به خداشناسی راه می‌یابد؛ ازاین رو، هر چه معرفت نفس نیکوتر و بهتر شود، معرفت حق و خداشناسی نیز نیکوتر و بهتر می‌شود.
یکی از نشانه‌هایی که خداوند برای کشف حق و حقیقت قرار داده، آیت و نشانه انفسی است که در باطن وجود بشر به ودیعه نهاده شده و هرگاه متوجه آن شود، با حقانیت حق آشنا و دیده دل و جانش بینا و قلبش بیدار می‌شود.
این سفر انفسی یک سیر روحانی و برخاسته از فطرت خداجوی عموم انسان‌هاست و برخلاف سیر و سلوک مختص عارفان و سالکان نبوده، ایصال الی المطلوبی است که طی مراحل آن سریع و آنی به وقوع می‌پیوندد. اما به راستی سیر انفسی چیست و در قرآن چگونه ترسیم شده است؟
در قرآن ضمن آنکه به مسئله سیر انفسی توجه ویژه شده است و ضرورت و اهمیت آن در برخی آیات منعکس گردیده، به جهاد نفس و نقش آن در سیر انفسی توجه شده و مصادیق مختلفی از آن در سیره و روش انبیا و اولیای الهی آمده است.
بررسی آیات مذکور ابعاد سیر انفسی در قرآن را نشان داده و می‌تواند به‌عنوان الگوی شایسته فراروی کسانی باشد که خواهان ره توشه مطمئن و وحیانی جهت سلوک معنوی هستند.