زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
صلوات شعبانيه
این صلوات شامل برکات ماه و کارهایی که باید برای رسیدن به این برکات انجام دهیم می باشد. این دعا با صلوات هایی شروع می شود که توجه به شئون نبی اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) است.
ثمره صلوات، اصلاح نفس و آمرزش گناهان است:
«وجعل صلاتنا علیکم و ما خصنا یه من ولایتکم طیبا لخلقنا و طهاره لانفسنا و تزکیه لنا و کفاره لذنوبنا» (دعای جامعه کبیره).
یکی از اعمال این ماه هم کثرت صلوات است. باطن صلوات تعظیم در برابر نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و شئون ایشان است که این تعظیم طریق سجده ما در مقابل خداوند متعال می باشد.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ
وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ
خدایا! بر محمّد و خاندان محمد درود فرست
درخت نبوت و جایگاه رسالت و محل آمد و شد فرشتگان و معدن دانش و خانواده وحی
صلوات شعبانيه :
ماه شعبان ماه حضرت رسول (ص) است و واسطه فيض اوست قدح اوست . لذا در اعمال ماه شعبان صلوات داريم . و هم در صلوات شعبانيه و هم در مناجات شعبانيه.
دلیل شروع دعا با صلوات
۱- ذکر صلوات بر محمد و آل محمد پیش از دعا؛
از شروعِ دعا با ذکر صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله، می توان سه پیام برای دعاکننده درک کرد:
الف) تذکر به اینکه هیچ گاه ولی نعمتانِ جهان هستی را از یاد نبریم؛ چرا که تمام خیر در عالَم هستی به یُمن وجودِ آنها بوده است؛ چنانچه در زیارتِ جامعه کبیره می خوانیم :
«اِنْ ذُکِرَ الْخَیْرُ کُنْتُمْ اَوَّلَهُ وَ اَصْلَهُ وَ فَرْعَهُ وَ مَعْدِنَهُ وَ مَأْویهُ وَ مُنْتَهاهُ؛
هرجا که نامی از خیر ونیکویی باشد، شما اولِ خیر و ریشه آن و فرعِ آن و معدن آن و مبدأ و منتهای آن می باشید».
دعاها و مناجاتها از جمله صلوات شعبانیه و مناجات شعبانیه نیز یکی از خیراتِ بزرگ جهان هستی است که به برکتِ این خاندان پاک به دست ما رسیده است.
ب) آن نورهای مقدس را بین خود و خدای خود و برای اجابت دعاهایمان واسطه و شفیع قرار دهیم. توضیح آنکه یکی از تبرکات وجودیِ اهل بیت علیهم السلام، واسطه شدن و وسیله بودن آنها برای وصول و ره یابیِ آدمیان به بارگاه کبرایی حضرت حقّ تعالی است.
چنانچه در قرآن آمده است: «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ؛ و به او [با وسیله و توسل به سوی خداوند] تقرب جویید». در این راستا استمداد از مقامی بزرگ مخصوصا بزرگی چون معصوم علیه السلام برای نیلِ به آرزوها، از نظر عقل نیز، امری پذیرفته شده است.
رهی نمی برم و چاره ای نمی دانم
به جز محبت مردان مستقیم احوال
مرا به صحبتِ نیکان، امید بسیار است
که مایه داران ، رحمت کنند بر بَطّال
بُوَد که صدرنشینانِ بارگاه قبول
نظر کنند به بیچارگان صف نعال (سعدی)
ج) ذکر نام محمد صلی الله علیه و آله و خاندان او در اولِ دعا به معنایِ ابراز احساسات دربرابر بزرگ ترین و زیباترین شاهکارهای جهان هستی می باشد. اگر معنای انسان کامل و مقام حضرت رسول (ص) و اهل بیت ایشان را می دانستیم ، عظمت آنها را در آفرینش درک می کردیم که با قدرتِ خداوندی بر صفحه گیتی ترسیم شده است ، باری چگونه می شود که در جهان، زیبایی باشد و ما فارغ از آن باشیم؟!
د) صلوات بر اهل بیت علیهم السلام قبل از هر چیز، برای گوینده آن فایده دارد؛ همان گونه که در زیارتِ جامعه کبیره می خوانیم:
«وَ جَعَلَ صَلَواتِنا عَلَیْکُمْ وَ ما خَصَّنا بِهِ مِنْ وِلایَتِکُمْ طیبا لِخَلْقِنا وَ طَهارَةً لِاَنْفُسِنا وَ تَزْکِیَةً لَنا؛
و خداوند، قرار داد، صلواتِ بر شما وولایت شما را، سببی برای پاکیزه شدنِ خلقتِ ما و طهارت جان هایِ ما و تزکیه ما».
ه) در نهایت اینکه صلوات بر محمد و آل او، استجابتِ دعا را به همراه دارد. چنانچه از امام صادق علیه السلام روایت است که فرمود:
مَنْ کانَتْ لَهُ اِلَی اللّهِ عَزَّ و جَلَّ حاجَةٌ فَلْیَبْدَأْ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ ثُمَّ یَسْأَلُ حاجَتَهُ، ثُمَّ یَخْتِمُ بِالصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. فَاِنَّ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اَکْرَمُ مِنْ اَنْ یَقْبَلَ الطَّرَفَیْنِ وَ یَدَعَ الْوَسَطَ اِذا کانَتِ الصَّلاةُ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ لا تُحْجَبُ عَنْهُ.
هر که به درگاه خدای عزّ و جلّ حاجتی دارد باید به صلوات بر محمد و آلش شروع کند، و سپس حاجتِ خود را بخواهد، و دعا را نیز به صلوات بر محمدو آل محمد ختم نماید، زیرا که خدای عزّ و جلّ کریم تر از آن است که دوطرفِ دعا را بپذیرد ولی وسطِ دعا را وا گذارد و به اجابت نرساند.
زیرا صلوات بر محمد و آل محمد، محجوب نیست و از طرفِ خداوند، پذیرفته می شود. ازاین رو، در تمامی این پیام های پنج گانه ای که برای حکمت صلوات پیش ازدعا ذکر شد، یک حقیقت مشترک نهفته است و آن استمداد از، اهل بیت علیهم السلام برای وصول به حاجت ها و آرزوها است.
مدد از خاطر رندان طلب ای دل وَرنَه
کارصَعْب است مبادا که خطایی بکنیم
سایه طایرِ کم حوصله کاری نکند
طلب از سایه میمونِ هُمایی بکنیم (حافظ).
این صلوات شامل برکات ماه و کارهایی که باید برای رسیدن به این برکات انجام دهیم می باشد. این دعا با صلوات هایی شروع می شود که توجه به شئون نبی اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) است. ثمره صلوات، اصلاح نفس و آمرزش گناهان است .
یکی از اعمال این ماه هم کثرت صلوات است. باطن صلوات تعظیم در برابر نبی اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) و شئون ایشان است که این تعظیم طریق سجده ما در مقابل خداوند متعال می باشد.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلائِکَةِ
وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَیْتِ الْوَحْیِ
خدایا! بر محمّد و خاندان محمد درود فرست
درخت نبوت و جایگاه رسالت و محل آمد و شد فرشتگان و معدن دانش و خانواده وحی ، خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست
الْفُلْکِ الْجارِیَةِ، فِى اللُّجَجِ الْغامِرَةِ، یَأْمَنُ مَنْ رَکِبَها، وَیَغْرَقُ مَنْ تَرَکَهَا،
اهل بیت کشتی نجات هستند
کشتی روان در اقیانوس‌های عمیق .
هرکه به آن توسّل جوید ایمنی یابد و هرکه آن را رها کند غرق شود پیش افتاده از آنها از دین خارج است ، و عقب مانده از آنان نابود است و همراه آنان ملحق به حق است.
در روایات تاکید شده است که انسان سالک می بایست در این دنیا حالت غریق داشته باشد و بر فقر خود واقف باشد در غیر این صورت مبتلای به شرک می شود. حالت غریق یعنی کسی که در اوج نیاز، همه اسباب از کار افتاده است و ازهمه تکیه گاه ها منقطع گردیده است.
این توجه مقدمه درک حضور خداوند و رسیدن به مقام اخلاص است:
فَإِذا رَكِبوا فِي الفُلكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخلِصينَ لَهُ الدّينَ فَلَمّا نَجّاهُم إِلَى البَرِّ إِذا هُم يُشرِكونَ
هنگامی که (مشرکان) سوار کشتی می‌شوند (و ترس و نگرانی بدیشان دست می‌دهد) خالصانه و صادقانه خدای را به فریاد می‌خوانند (و غیر او را فراموش می‌گردانند). سپس هنگامی که خدا آنان را نجات داد و سالم به خشکی رساند، باز ایشان شرک می‌ورزند (و به انبازهائی برای خدا معتقد می‌شوند).
همچنین در توحید صدوق آمده است که فردی نزد حضرت آمد و گفت من از بحث های متکلمان در مورد خدا خسته شده ام خدا را به گونه ای توصیف کن که بفهمم.
حضرت او را به یک تجربه شخصی اش در زندگی حین غرق شدن در کشتی ارجاع دادند، که آن کسی که حین غرق و انقطاع اسباب به او توسل جستی او همان خداست.
«الله هوالذی یتاله الیه عند الحوائج و الشدائد کل مخلوق عند انقطاع الرجاء من کل منه هو دونه و تقطع الاسباب من جمیع ما سواه…» .
انسان تا مضطر نشود و حالت غریق پیدا نکند، متکی به خدا نمی شود، و تا متکی نشود در سلوک خود به نتیجه نمی رسد. انسان نباید حتی به ریاضات خود، به عقل خود و عبادات خود تکیه کند. وقتی این حالت در انسان شکل گرفت کشتی نجات او اهل بیت(ع) خواهند بود.
شرط نجات، رسیدن به حالت غریق است چرا که تا احساس نیاز نکند و خود را مستغنی بداند این دستگیری اتفاق نمی افتد. عبور از همه فتنه ها و ابتلائات نیز با تکیه بر این تکیه گاه ممکن است و این مخصوص امت ما نیست همه امم در فتنه ها با صلوات عبور می کردند.
«مثل اهل بیتی کمثل سفینه النوح من رکبها نجی و من ترکها غرق»
و نیز می فرماید:
الْمُتَقَدِّمُ لَهُمْ مارِقٌ، وَالْمُتَاَخِّرُ عَنْهُمْ زاهِقٌ وَاللّازِمُ لَهُمْ لاحِقٌ
هر که بر ایشان تقدم جوید از دین بیرون رفته و کسى که از ایشان عقب ماند به نابودى گراید
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
الْکَهْفِ الْحَصِینِ
وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ
خدایا! بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست
پناهگاه محکم و فریادرس بیچارگانِ درمانده
و پناه گریختگان و دستاویز استوار برای چنگ‌اندازان
در سوره کهف آیه ۱۶ می خوانیم:
وَإِذِ اعتَزَلتُموهُم وَ ما يَعبُدونَ إِلَّا اللَّهَ فَأووا إِلَى الكَهفِ يَنشُر لَكُم رَبُّكُم مِن رَحمَتِهِ وَيُهَيِّئ لَكُم مِن أَمرِكُم مِرفَقًا
(برخی به برخی گفتند:) چون از این قوم می‌برید و از چیزهائی که بجز خدا می‌پرستند کناره‌گیری می‌کنید (و حساب خود را از قوم خویش و معبودهای دروغینشان جدا می‌سازید)، پس به غار پناهنده شوید (و آئین خویشتن را نجات دهید) تا پروردگارتان رحمتش را بر شما بگستراند و وسائل رفاه و رهائی شما را از این کار (مشکلی) که در پیش دارید مهیّا و آسان سازد.
انسان وقتی از بت ها کناره گرفت و احساس غربت به او دست داد و جز خدا را نخواست به کهف حصین پناه می آورد.
(زندگی پرزرق و برق، بسیاری از مردمان را گول می‌زند، و ایشان را نسبت به زنده شدن دوباره، غافل و بی‌باور می‌کند. در صورتی که کسانی چون اصحاب کهف یافت می‌شوند که در محیط پرزرق و برق جهان و در میان انواع ناز و نعمت، استقامت و پایمردی خود را در راه ایمان نشان می‌دهند.
و نیز حوادث بسیاری در جهان رخ می‌دهد که بیانگر از سرگرفتن حیات پس از خواب طولانی بوده که نوعی مرگ بشمار است. از جمله‌ی این حوادث داستان اصحاب کهف است. آیا گمان می‌بری که (خواب چندین ساله‌ی) اصحاب کهف و رقیم، در میان عجائب و غرائبِ (پراکنده در گستره‌ی هستیِ) ما چیز شگفتی است؟
اینکه سرحضرت سیدالشهدا(ع) بر سر نیزه این آیه را می خواندند:
أَم حَسِبتَ أَنَّ أَصحابَ الكَهفِ وَالرَّقيمِ كانوا مِن آياتِنا عَجَبًا
اشاره به این حقیقت دارد که واقعا اصحاب کهف آیات عجیب خداوند نبوده اند بلکه اصحاب سیدالشهدا(ع) آیات عجیب بوده اند که در این فتنه به کهف حصین یعنی سیدالشهدا(ع) پناه آورده اند.
وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ
غوثی که خداوند برای دستگیری مضطرین قرارداده است ائمه معصومین(ع) هستند. این اضطرار و اعتزال از مراحل متکامل سیر و سلوک معنوی انسان مؤمن است که ترکیبی از خوف و عجز است. این حالت را باید در همه احوال زندگی داشته باشیم چرا که حقیقتاً فقیر هستیم. کسی که ملتفت به این فقر مستمر خودش نیست دنبال پناهگاهی هم نیست.
وَ مَلْجَإِ الْهَارِبِینَ وَ عِصْمَةِ الْمُعْتَصِمِینَ
اگر برای انسان هرب و فرار حاصل شد از شیطان و اهوای نفس خود به این ملجاء می رسد.
«عصمه المعتصمین»
انسان باید در همه امور خود اهل اعتصام و توکل باشد حتی در خودسازی و سلوک خود. مشکل ما این است که به حالت اضطرار و هارب و مستکین و معتصمین نرسیده ایم که اگر برسیم معصومین(ع) را به عنوان کهف و غیاث و ملجاء و عصمت خواهیم یافت.
“اَللّهُمَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، صَلوةً کَثیرَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضاً”
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد درود بسیارى که موجب خوشنودى ایشان گردد
“وَلِحَقِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَدآءً وَقَضآءً، بِحَوْلٍ مِنْکَ وَقُوَّةٍ یا رَبَّ الْعالَمینَ”
حق محمد و آل محمد اداء گشته و انجام وظیفه ما شده و باشد به جنبش و نیروى تو ای پروردگار عالمیان
سوار شدن به سفينه اهل بيت(ع)
بیائیم برای نجات از فتنه های زمانه، و سرگردانی در عقاید باطله و افکار نادرست، برای رسیدن به حقیقت در کشتی نجات اهل بیت پناه ببریم ، هر کشتی که در دریا سیر می کند ، پرچم یک کشوری را دارد . میروی حج هر قافله و کاروانی یک رهبر دارد. پس با آگاهی به مسأله ولایت ، برای رسیدن به ساحل امن و نجات از فتنه های دنیا ، سوار کشتی شو (کشتی نجات اهل بیت (ع)).
یعنی اول بشناس خصوصیات این کاروان را ، راجع به اهل بیت (ع) شناختی پیدا کن. و وقتی شناختی ، در کاروان اهل بیت اسم نویسی کن ، یعنی حالا تو نیت کردی و طابع این کاروان هستی، پس هر طور رئیس کاروان صلاح بدانند رهبری می کنند و تو باید طابع باشی . پس کاروان و رهبر ، تو را به ساحل نجات می برد آنها وسیله و راهنما هستند برای اینکه تو را برسانند به ساحل نجات و لقاء الله …
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، الطَّیِّبینَ الْأَبْرارِ الْأَخْیارِ
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد آن پاکان نیکوکار اى پروردگار جهانیان برگزیده
الَّذینَ اَوْجَبْتَ حُقُوقَهُمْ، وَفَرَضْتَ طاعَتَهُمْ وَوِلایَتَهُمْ،
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، آن کسانىکه حقوقشان را واجب کردى و اطاعت و دوستیشان را فرض نمودى خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد
اَللّهُمَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، صَلوةً کَثیرَةً تَکُونُ لَهُمْ رِضاً،
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد درود بسیارى که موجب خوشنودى ایشان گردد
وَلِحَقِ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ اَدآءً وَقَضآءً، بِحَوْلٍ مِنْکَ وَقُوَّةٍ یا رَبَّ الْعالَمینَ
حق محمد و آل محمد اداء گشته و انجام وظیفه ما شده و باشد به جنبش و نیروى تو ای پروردگار عالمیان
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، الطَّیِّبینَ الْأَبْرارِ الْأَخْیارِ،
خدایا درود فرست بر محمد و آل محمد آن پاکان نیکوکار اى پروردگار جهانیان برگزیده
وَاعْمُرْ قَلْبىبِطاعَتِکَ، وَلا تُخْزِنى بِمَعْصِیَتِکَ
و آباد کن دل مرا به اطاعت خود و به وسیله نافرمانیت رسوایم مکن
این دعای قابل تأملی است: خدایا ، و دلم را با طاعتت آباد کن و به نافرمانی از خود رسوایم مساز .
وَارْزُقْنى مُواساةَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ بِما وَسَّعْتَ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِکَ،
و روزى من گردان که کمک مالى دهم بر کسىکه روزیت را بر او تنگ کردى بوسیله آنچه بر من فراخ گرداندى از فضل خویش
وَنَشَرْتَ عَلَىَّ مِنْ عَدْلِکَ، وَاَحْیَیْتَنى تَحْتَ ظِلِّکَ،
و گستردى بر من از عدل خویش و مرا در زیر سایهات زنده داشتى
وَهذا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ،
این ماه ماه پیامبر توست، آن سرور فرستادگان
این صلواتها مقدمه این نکته پایانی صلوات ها است: وَ هَذَا شَهْرُ نَبِیِّکَ سَیِّدِ رُسُلِکَ ، شَعْبانُ الَّذى حَفَفْتَهُ مِنْکَ بِالرَّحْمَةِ وَالرِّضْوانِ ماه شعبان است که اطراف آن را به رحمت و خوشنودى خود پوشاندى .
الَّذى کانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَالِه وَسَلَّمَ، یَدْاَبُ فى صِیامِهِ وَقِیامِهِ، فى لَیالیهِ وَاَیَّامِهِ،
آن ماهى که رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلم کوشش بسیار داشت در روزه و شب زندهداریش
بُخُوعا لَکَ فِی إِکْرَامِهِ وَ إِعْظَامِهِ إِلَی مَحَلِّ حِمَامِهِ
هم در شبها و هم در روزهایش بخاطر فروتنى در برابر تو در مورد گرامى داشتن و بزرگداشتنش همچنان تا هنگام مرگش ، باطن این ماه از شئون نبی اکرم(ص) و شفاعت ایشان است. خداوند این ماه را محفوف به رحمت و رضوان خودش قرار داده .و اگر انسان اهل سیر در این ماه شد پایانش رضوان الهی است.
بحثی در مقام رضوان
«رضوان» ، مقامی فوق همه مقامات بهشت است: «و رضوان من الله اکبر» (توبه ۲۷). این مقام رضوان بدون شفاعت و دستگیری اهل بیت(ع) بدست نمی آید: «بکم یسلک الی الرضوان» .
فقط همین اندازه می توان گفت که ما هم اکنون در میدان مسابقه ای بس بزرگیم. و هدف در درجه ی اوّل به سلامت گذشتن از خطّ پایانی، و در درجه ی دوم جزء نفرات برگزیده شدن و در درجه ی بالاتر ، اوّل شدن و با اهل بیت (ع) همراه گشتن است ؛ آن سان که سلمان فارسی شد و مدال « سَلْمَانُ مِنَّا أَهْلَ الْبَیت » را از دست مبارک رسول الله و امیر مومنان و امام صادق (ع) گرفت .
قانون این مسابقه
و امّا قانون این مسابقه ، شریعت الهی ؛ و داور آن ، انبیاء و ائمه(ع) و داور داوران ، حضرت خاتم الانبیاء (ص) می باشند.
قران می فرماید:
«فَکَیفَ إِذا جِئْنا مِنْ کُلِّ أُمَّهٍ بِشَهیدٍ وَ جِئْنا بِکَ عَلى هؤُلاءِ شَهیدا»
حالِ آنها چگونه است آن روزى که از هر امّتى، شاهد و گواهى مىآوریم، و تو را نیز بر آنان گواه خواهیم آورد؟
وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ
غوثی که خداوند برای دستگیری مضطرین قرارداده است ائمه معصومین(ع) هستند.
این اضطرار و اعتزال از مراحل متکامل سیر و سلوک معنوی انسان مؤمن است که ترکیبی از خوف و عجز است. این حالت را باید در همه احوال زندگی داشته باشیم چرا که حقیقتاً فقیر هستیم. کسی که ملتفت به این فقر مستمر خودش نیست دنبال پناهگاهی هم نیست. یا صاحب الزمان الغوث الغوث الغوث.
اللَّهُمَّ فَأَعِنَّا عَلَی الاسْتِنَانِ بِسُنَّتِهِ فِیهِ وَ نَیْلِ الشَّفَاعَةِ لَدَیْهِ
خدایا پس ما را کمک ده تا روش او را در این ماه پیروى کنیم و به شفاعتى که نزد او است برسیم
چه کنیم تا به رحمت و رضوان این ماه برسیم؟
ما می بایست به سنت حضرت (ص) تمسک جوییم و مستن به این سنت بشویم که درسایه این تمسک به شفاعت حضرت برسیم این استنان، به سنت باعث می شود که خود را در معرض رحمت این ماه قرار دهیم. در لحظه «توجه» انسان می تواند نعمت را جذب کند.
درک شفاعت نبی اکرم(ص) و رحمت و رضوان خدای متعال که با صلوات وصیام در این ماه تنزل پیدا می کند متوقف بر این استنان به سنت است.
سنت رسول الله(ص) در این ماه چه بوده است؟
«الذی کان رسول الله صلی الله و علیه و آله و سلم، یداب فی صیامه و قیامه، فی لیالیه و ایامه»صیام روزانه و قیام شبانه لازمه رسیدن به این شفاعت است و این هردو با یکدیگر کامل می شوند؛ انسانی که شب را از دست بدهد، روز پربرکتی هم نخواهد داشت.
«قال ابوجعفر علیه السلام: قال موسی یا رب ای عبادک ابغض الیک، قال جیفه باللیل، بطال بالنهار.» امام صادق(ع) فرمود: حضرت موسی عرض کرد: خدایا مغبوض کردن بندگانت کدام است؟ فرمود: کسی که چون مردار درشب و بیکار در روز است.
اَللّهُمَّ وَاجْعَلْهُ لى شَفیعاً مُشَفَّعاً وَطَریقاً اِلَیْکَ مَهیَعاً، وَاجْعَلْنى لَهُ مُتَّبِعاً،
خدایا قرار ده او را براى من شفیعى پذیرفته و راهى بسویت که همواره باشد و مرا پیرو او گردان ، حضرت(ص) شفیعی است که شفاعتش مقبول است.
حَتّى اَلْقاکَ یَوْمَ الْقِیمَةِ عَنّى راضِیاً، وَ عَنْ ذُنُوبى غاضِیاً،
تا به جایى که در روز قیامت تو را در حالى دیدار کنم که از من خوشنود باشى و گناهانم را نادیدهگیرى
قَدْ أَوْجَبْتَ لِی مِنْکَ الرَّحْمَةَ وَ الرِّضْوَانَ
و براى من واجب کردهباشى از جانب خود رحمت و خوشنودى را
طریق و واسطه همه عالم، نبی اکرم(ص) است و تبعیت از ایشان لازمه این سیر و سلوک است اشاره به همان مقام رضوان است. با مقام شفاعت حضرت(ص) است که به رحمت و رضوانی که محفوف به این ماه است می رسیم.
وَ أَنْزَلْتَنِی دَارَ الْقَرَارِ وَ مَحَلَّ الْأَخْیَارِ
و مرا در خانه همیشگى (بهشت جاویدان) و منزلگاه نیکان فرود آرى.
اخیار دسته ای هستند که به صورت مستقیم برخوردار نور حضرات هستند: «انتم نورالاخیار» (جامعه کبیره).
در ماه شعبان چه کنیم؟
از امام رضا(ع) سفارش شده است که در این ماه ذکر صلوات و قرائت قرآن زیاد انجام گیرد، چرا که تا لحظه آخر امکان ورود به ضیافت شعبان وجود دارد. مانند کسی که از عمرش استفاده نکرده که در روایت آمده مابقی عمر سرمایه ایست که ارزش آن نامعلوم است.
انسان می بایست همواره در حال «اخبات» و «انکسار» باشد؛ انسان اگر با عبادتهای خودش به عجب برسد عبادتهایش حبس می شوند؛ «لاتفسد عبادتی بالعجب» (صحیفه سجادیه) و اگر با گناهش به مرحله تقصیر و ندامت برسد، خداوند گناهش را تبدیل به حسنه می کند. این سرمایه بزرگی برای انسان است. کسانیکه اهل سلوک حقیقی هستند این حالت قصور و تقصیر را توأم با همه تلاشهایشان دارند:
فَإِذا رَكِبوا فِي الفُلكِ دَعَوُا اللَّهَ مُخلِصينَ لَهُ الدّينَ فَلَمّا نَجّاهُم إِلَى البَرِّ إِذا هُم يُشرِكونَ
هنگامی که (مشرکان) سوار کشتی می‌شوند (و ترس و نگرانی بدیشان دست می‌دهد) خالصانه و صادقانه خدای را به فریاد می‌خوانند (و غیر او را فراموش می‌گردانند). سپس هنگامی که خدا آنان را نجات داد و سالم به خشکی رساند، باز ایشان شرک می‌ورزند (و به انبازهائی برای خدا معتقد می‌شوند).
وَالَّذينَ يُؤتونَ ما آتَوا وَقُلوبُهُم وَجِلَةٌ أَنَّهُم إِلىٰ رَبِّهِم راجِعونَ
اشخاصی که عطاء می‌کنند و می‌بخشند آنچه را که در توان دارند، در حالی که دلهایشان ترسان و هراسان است.
(از این که نکند صدقات و حسنات آنان پذیرفته نگردد) و به علّت این که به سوی خدایشان (برای حساب و کتاب) برمی‌گردند.
و در سوره مؤمنون آيه ۵۷
إِنَّ الَّذِينَ هُم مِّنْ خَشْيَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ
كساني كه از خوف خدا در هراس هستند .
« مُشْفِقُونَ » : اشخاص بيمناك و در هراس . مراد كساني است كه با انجام خوبيها خويشتن را سخت از عذاب خدا به دور مي‌دارند .
و در سوره مؤمنون آيه ۵۸ می فرماید:
وَالَّذِينَ هُم بِآيَاتِ رَبِّهِمْ يُؤْمِنُونَ ، وَالَّذِينَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا يُشْرِكُونَ
آناني كه به آيات پروردگارشان ايمان دارند .
افرادي كه براي پروردگار خود انباز قرار نمي‌دهند ( و كسي و چيزي را شريك او نمي‌كنند ) .
اینها چه کسانی هستند؟
اولٰئِكَ يُسارِعونَ فِي الخَيراتِ وَهُم لَها سابِقونَ
چنین کسانی (آنان که صفات چهارگانه‌ی داشتند:
۱ـ كساني كه از خوف خدا در هراس هستند ، .
۲ـ آناني كه به آيات پروردگارشان ايمان دارند .
۳ـ ( و كسي و چيزي را شريك او نمي‌كنند ).
۴ـ عطاء می‌کنند و می‌بخشند آنچه را که در توان دارند، در حالی که دلهایشان ترسان و هراسان است.
اولٰئِكَ يُسارِعونَ فِي الخَيراتِ وَهُم لَها سابِقونَ
آنان در خیرات و حسنات (با دیگران) مسابقه‌ی سرعت می‌دهند و در انجام آنها (بر سایرین) پیشی می‌گیرند.
یعنی کسانیکه نهایت سعی خود را کرده اند و در عین حال از مواجهه با خدای خود هراسناک می باشند.
خدایا ایمان مرا عاریتی قرار مده
و در سوره انسان راجع به اهل بیت (ع) می فرماید:
«ویطعمون الطعام علی حبه مسکیناً و یتیماً و أسیراً(۸) انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاءً و لاشکوراً(۹) انا نخاف من ربنا یوما عبوساً قمطریراً»
یعنی در اوج تلاش خود، نسبت به خداوند خائف هستند و هیچگاه عجب به افعال و عبادات خود پیدا نمی کنند. لذا در روایات آمده است که دعا کنیم خداوند ما را از معارین (کسانیکه ایمانشان عاریه است) قرار ندهد و از حالت تقصیر خارج نسازد:
علی(ع) فرمود: زیاد بگوئید: خدایا مرا از دارندگان ایمان عاریتی قرار مده و مرا از حالت احساس تقصیر خارج مکن. راوی گوید: عرض کردم معنی دارندگان ایمان عاریتی را می دانم اما معنی عبارت دوم چیست؟
حضرت فرمود: بدین معنی است که در هر عملی که برای خدا انجام می دهی، خود را مقصر بدانی زیرا همه مردم در اعمالی که بین خود و خدایشان انجام می دهند مقصر هستند مگر آن کسانی که خداوند خود محافظ و نگهدارشان بوده باشد.
بزرگی می گفت : بچه اگر ظرف را بشکند و بعد سرش را بالا بگیرد و معجب باشد و پیش شما بیاید شما تحویلش نمی گیرید اما اگر ظرف را شکست و خجالت کشید و شرمنده شد شما دلداری اش می دهید و می گویید: فدای سرت و نوازشش می کنید.
در پیشگاه خداوند اگر گناه انسان او را به انکسار برساند بهتر است از اینکه عبادتش به عجب برساند. در برخی روایات آمده است اگر مومنین به خاطر ترک گناه معجب نمی شدند خداوند باب گناه را در زندگی آنان سد می کرد و نمی گذاشت شیطان وارد زندگی آنان شود.
همه اعمال ما در بارگاه الهی چیزی نیست؛ خدا اگر بخواهد با آن اعمال عنایت کند بدون آن هم می تواند عنایت کند چون بود و نبود این اعمال یکی است. در پایان ماه، حالت مصیبت از دست دادن این ماه می تواند دستگیر ما باشد؛
در دعای وداع رمضان در الصحیفه السجادیه می خوانیم:
«فاجرنا علی ما أصابنا فیه من التفریط أجراً نستدرک به الفضل المرغوب فیه» به خاطر این مصیبتی که این ماه را از دست دادیم به ما اجری بده که همه فضیلت های از دست رفته را جبران کند. یعنی اگر انسان حالت مصیبت زده داشته باشد امید اینکه خداوند همه فضیلتهای از دست رفته در عمل را به او بدهد وجود دارد.
با این مقدمه آماده مناجات می شویم
غسل نشاط کنید!
غسل نشاط برای آماده شدن و بهره مندی از الطاف الهی در ماه شعبان . آیت الله مجتهدی می فرماید:همیشه مقید به غسل توبه باشید، شاید بعد از آن غسل مُردید. غسل نشاط را هم نیت کنید که وقتی عبادت می کنید نشاط داشته باشید دیدید آدم گرسنه ، چه با نشاط غذا می خورد؟ آدمی که خوابش می آید چه با نشاط می خوابد و لذت می برد؟ عبادت هم نشاط می خواهد. ماها برای عبادت کسل هستیم. لذا مقید باشید غسل نشاط انجام دهید.
( طبق این سخن آیت الله مجتهدی هر وقت که به استحمام یا حمام میروید غسل توبه و غسل نشاط انجام دهید)
با نیت کار کن
مثلا در حمام خودت را به این نیت بشوی که داری «نفست را از صفات رذیله و از هوی و هوس و آرزوهای دور و دراز می شویی ». چند وقت که با نیت کار کردی ، آن وقت ببین که نور همه فضای زندگی ات را پر می کند و راه سیرت باز می شود .
حال که با دعا و ذکر و معرفت الله بیشتر آشنا شدیم ، اشاره به یک مناجات بسیار عمیق از لحاظ عقیدتی و معرفتی و عرفانی اشاره می کنیم و حتی تعبیراتی است که برای ما تصورش هم خیلی مشکل است.