زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
نكاتي راجع به شراب طهور
و شراب هاي بهشتي
از آیات مختلف استفاده می‌شود:
که در بهشت انواع نوشیدنی‌هاى گوارا و پاک با کیفیت‌هاى متنوع وجود دارد. مایعاتى که در نهرهاى بهشت روان‌اند؛ هم از لحاظ گوهر و ذات با مایعات دنیا فرق دارند و هم از لحاظ کیفیت؛ زیرا در نهرهاى دنیا غیر از آب، چیز دیگرى جارى نیست، چنان‌که این آب‌ها بعد از مدتى بو می‌گیرند، ولى مایعات نهرهاى بهشت از این دو جهت، امتیاز خاص دارند که از آیات قرآن استفاده می‌شود.
قرآن کریم به چهار نوشیدنى که در چهار نهر بهشتى جریان دارند اشاره می‌کند:
۱ـ “نهر آب”، براى رفع عطش؛
۲ـ “نهر شیر”، براى تغذیه؛
۳ـ “نهر عسل”، براى لذّت و قوّت؛
۴ـ “نهر شراب”، براى نشاط.
این نوشیدنی‌ها چنان آفریده شده‌اند که هرگز گذشت زمان باعث فساد و دگرگونى آنها نمی‌شود. در آیاتى دیگر، از «رحیق مختوم و یا تسنیم»، و یا از شرابى که ممزوج با کافور و یا زنجبیل است، نام می‌برد.
در یک آیه از قرآن تعبیر به «شراباً طهورا» نموده:
«و سقاهُم ربّهم شراباً طهوراً».
و پروردگارشان شراب طهور به آنها می‌نوشاند. که ساقى آن نیز خداوند تبارک و تعالى است.
در سوره إنسان آيه ۵ مي فرمايد:
إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِن كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُوراً
نيكان ، جامهاي شرابي را سر مي‌كشند و مي‌نوشند كه آميخته به كافور است .
«كَأْسٍ» : جام پر از شراب و قدح نيز گفته می شود.
و در آيه ۶ مي فرمايد:
عَيْناً يَشْرَبُ بِهَا عِبَادُ اللَّهِ يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيراً
( اين جامها پر مي‌شود از ) چشمه‌اي كه بندگان خدا از آن مي‌نوشند
و هرجا كه بخواهند با خود روان مي‌كنند و مي‌برند . « عَيْناً » : چشمه‌اي ، « يُفَجِّرُونَهَا تَفْجِيراً » : به گونه شگفتي از آن مصرف مي‌كنند و مي‌نوشند . جاري و روان مي‌كنند . بر مي‌جوشانند و به فوران در مي‌آورند .
و در آيه ۱۲ علت استحقاق را مي فرمايد:
وَجَزَاهُم بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً
و در برابر صبري كه نموده‌اند ، خداوند بهشت را پاداششان مي‌كند .
اين شراب عالي‌ترين نوع شراب بوده و غير از شراب مذكور در آيات پنجم و هفدهم است .
«و سقاهُم ربّهم شراباً طهوراً».
و پروردگارشان شراب طهور به آنها می‌نوشاند. که ساقى آن نیز خداوند تبارک و تعالى است.
آنچه باید توجه کرد دانستن مساله هدف خلقت است و آن هم شناخت خدا با اسماء و صفات اوست. و باید برای رسیدن باین معرفت زحمت کشید و فقط با دعا انسان صاحب شناخت نمی شود بلکه باید تلاش کرد و از انوار این ماهها برای رسیدن به مقصود بهره برد، و این سه ماه رجب و شعبان و رمضان آن اوج رسیدن به معرفت الله ، یعنی رسیدن به معرفت خدا و تقرب باوست.
نكاتي عرفاني
حالا به نکته عرفانی آن توجه فرمایید در سوره الإنسان آمده است.
وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا
و پروردگارشان از شرابى پاكيزه سيرابشان سازد.
معناي شراب وسكرات
شراب و مستي : از خود بي خود شدن و مستي ـ ممكن است از مال ، مقام و اموري دیگر حاصل شود و نیز واژه سکرات در معارف ديني ما بيان شده است . ولي “شراب طهور” در عرفان و كلام عرفا چیست ؟ شراب ، ساقي ، مستي ، كاس ، قدح ، پیاله، هر كدام معني خاصي را در بر دارند .
ما در پیاله عکس رخ یار دیده ایم
ای بیخبر ز لذت شرب مدام ما
“شراب” به معناى نوشیدنى و «طهور» به معناى چیزى است که پاک و پاک کننده است. از آیات مختلف استفاده می‌شود که در بهشت انواع نوشیدنی‌هاى گوارا و پاک با کیفیت‌هاى متنوع وجود دارد.
در اینکه منظور از «شراب طهور» چیست، چند قول وجود دارد.
برخى دیگر گفته‌اند: مُراد از آن بهره‌هاى روحى و معنوى براى سیر معنوى و سلوک روحانى است.
نظر دوم : مُراد از آن، بهره‌هاى روحى و معنوى براى سیر معنوى و سلوک روحانى است. در برخی تفاسیر اشاره به پاکسازی‌هاى روحانىِ این «شراب طهور» شده است که آلودگی‌هاى غفلت از خداوند و حجاب‌هاى مانع از توجه به او را بر می‌دارد.
و بعضی می‌گویند:
«شراب طهور» قلوب ابرار و دل آنها را از اخلاق رذیله و صفات خبیثه و خیالات فاسده و از همّ و غمّ و کثافات و پلیدی‌ها پاک می‌کند.
در روایتى از امام باقر(ع) است که وقتى [مؤمنان] از آن شراب شربتى می‌نوشند، خداوند به وسیله آن، قلوبشان را از حسد پاک می‌کند.
برخى معتقدند؛ چون استغراق در توحید ناب و کمال انقطاع از ما سوى الله طهارت تام است، و غير از اين و هر چیزى که با آن هماهنگ نباشد فاقد ملکه طهارت است، چنان شرابى که از دست [بی دستى] چنین ساقى نوشیده شود انسان را از تمام آنچه غیر از خدا است، تطهیر خواهد کرد. چنان‌که این مضمون، به عنوان یک اصل جامع و فراگیر که از غُرَر تعالیم اهل‌بیت(ع) است.
از امام صادق(ع) نقل شده است: این شراب، جسم و جان آنان را از همه چیز، جز از ذات پاک و بی‌همتاى خدا، پاک و پاکیزه می‌سازد؛ چرا که تنها ذات پاک خدا و یاد و نام او است که انسان را از آلوده شدن به پاکی‌ها و نارواها باز می‌دارد.
بعضى از مفسران جمع بین دو نظریه نموده و گفته‌اند؛ چون انسان آمیزه زیبایى از خاک تیره و روح خدا است، افزون بر ارزاق مادّى، بهره‌هاى روحى و معنوى قرار داده… و چون آدمیان در سیر و سلوک خویش متفاوت‌اند، بهره‌هاى بهشتى آنان نیز گوناگون است.
و برخى همانند “ابرار” از شراب گواراى «رحیق مختوم» سیراب می‌شوند که از گزند هر آلودگى منزّه است . که ساقى آن ذات اقدس اله: «و سقاهم ربّهم شراباً طهوراً» ، و ساغر آن، “حقیقت نفیس معرفت و محبّت” به او است: «إنَّ الأبرار لفى نعیم… یُسقون من رحیق مختوم…».
و بهره “مقربان”، «شراب چشمه تسنیم» که قراح محض و صراحى ناب است، می‌باشد.
در حدیثى از رسول اکرم(ص) است که فرمود: «تسنیم، شریف‌ترین نوشیدنى در بهشت است که محمد(ص) و آل محمد از آن می‌نوشند، ولي “اصحاب یمین و بقیه اهل بهشت ” از مخلوط شده آن می‌نوشند»،
از آنچه گفته شد چنین به دست می‌آید؛ همان‌طور که در این دنیا انسان‌ها در مراتب مختلف از کمال قرار گرفته‌اند، در بهشت نیز داراى مراتب مختلف هستند و بهره‌شان از بهشت نیز به تناسب ظرفیت و توان روحى آنان است؛ و به همین جهت در قرآن با تعابیر گوناگون از آنان یاد شده است.
عده‌اى را «اصحاب یمین»، عده‌اى را «ابرار» و عده‌اى را «مقّربان» درگاه حق می‌نامد. و به تناسب مقامشان، آنان نیز از بهشت بهره بر می‌دارند. آنچه مسلم است بهره‌هاى بهشتى سرشار از لذّت و سرور و حیات‌بخشى است، ولى نه آن‌گونه که در دنیا تصور می‌گردد.
و بيان شد ، آنچه باید دانست و به ان توجه کرد، دانستن مساله هدف خلقت است و آن هم شناخت خدا با اسماء و صفات اوست. و باید برای رسیدن باین معرفت زحمت کشید و فقط با دعا انسان صاحب شناخت نمشود بلکه باید تلاش کرد و از انوار این ماهها برای رسیدن به مقصود بهره برد، و این سه ماه رجب و شعبان و رمضان آن اوج رسیدن به معرفت الله یعنی رسیدن به معرفت خدا و تقرب باوست
امیرالمؤمنین علیه السلام در « مناجات شعبانیه » می فرماید:
«هب لی کمال الانقطاع الیک» نهایت بریدگی (از دیگران و چسبیدگی به خودت) را به من عنایت فرما تا چشمهای دل‌ها پرده های نور را بشکافد (و معرفت کامل نصیب گردد).
همچنین جمله مشهوری که نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله است «ما عرفناک حق معرفتک» تو را آنطور که سزاوار شناسائی تو است نشناختیم ، (آنطور که خودت خودت را می شناسی ).
آنانکه در این مسابقه بازنده باشند و به سلامت از خطّ پایان نگذرند« إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ یوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ ـــ آنها در آن روز از پروردگارشان محجوبند.» .امّا آنانکه از خطّ پایان بگذرند ، بهشت را ، که وصف آن از حد بیرون می باشد ، جایزه می برند ؛ و آنها که نفرات برگزیده باشند به فراتر از بهشت راه یافته در جنّه الاسماء به رحیق مختوم می رسند که تنها نوشندگان دانند چیست.
اینان چنانند که در قرآن می خوانیم:
« تَعْرِفُ فی وُجُوهِهِمْ نَضْرَهَ النَّعیمِ ؛ یسْقَوْنَ مِنْ رَحیقٍ مَخْتُومٍ ؛ خِتامُهُ مِسْکٌ وَ فی ذلِکَ فَلْیتَنافَسِ الْمُتَنافِسُونَ ؛ وَ مِزاجُهُ مِنْ تَسْنیمٍ»
ــــ در چهرههایشان طراوت و نشاط نعمت را مىبینى و مىشناسى. آنها از شراب زلال و دست نخورده و سربستهاى سیراب مىشوند ؛ مهرى که بر آن نهاده شده از مِشک است ؛ و پیشی گیرندگان ، در این باید بر یکدیگر پیشى گیرند. این شراب آمیخته با«تسنیم» است.»(مطففین: ۲۳ ـ ۲۷ ).
امّا آنانکه حتّی از برگزیدگان نیز برگزیده ترند ، فراتر از جنه الاسماء به جنّه الذات بار می یابند و از چشمه ی فنا که چشمه ی تسنیم باشد سیراب می گردند ؛ همان چشمه ای که ذرّه ای از آن در رحیق مختوم ریخته و رحیقیان را مست نموده است ؛ « عَیناً یشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُون ـــ چشمه ای که مقرّبان از آن می نوشند.» (مطففین:۲۸)
در آخر گفتنی است که این همه گفتار نقش خیالی بیش نیست ؛ که شنیدن کی بود مانند دیدن. ملائک از درک آنچه قرار است انسان بدان راه یابد عاجزند پس چون کسی که به فرض ترقّی وجودی ، مسیر کمال را تا سر کوی نیز نرفته است ، چگونه می تواند آن حقایق را وصف نماید.
فقط همین اندازه می توان گفت که ما هم اکنون در میدان مسابقه ای بس بزرگیم ، و هدف در درجه ی اوّل به سلامت گذشتن از خطّ پایان و در درجه ی دوم جزء نفرات برگزیده شدن و در درجه ی بالاتر ، اوّل شدن و با اهل بیت (ع) همراه گشتن است ؛
و سقهم ربهم شراباً طهوراً؛ و پروردگار بهشتیان را شرابی پاک کننده نوشانید».
این ایه فوق در وصف بهشتیان آمده و اینکه به دست پروردگارشان از شرابی پاک کننده سیراب می‌شوند؛ البته باید توجه داشت که این شراب،شرابی که مایه بد مستی می‌شود، نیست.
مرحوم علامه طباطبائی(ره) در این باره می‌گویند:
یکی از قذارت‌های(پلیدی‌های) درونی آدمی غفلت از خدای سبحان و بی‌توجهی به اوست. و این شراب که در پاکی به حد نهایت است، هیچ قذارت و پلیدی را باقی نمی‌گذارد، وقتی ابرار(بهشتیان) این شراب را می‌نوشند از پروردگار خویش محجوب نخواهند بود و به همین دلیل می‌توانند پروردگار خویش را حمد گویند.
و حمد خدای سبحان همانگونه که در تفسیر سوره حمد آمده است؛ وصفی است که جز بندگان خالص خدا صلاحیت آن را ندارند؛ زیرا خدای تعالی می‌فرماید:«سبحان اللّه عما یصفون الا عباد اللّه المخلصین؛منزه است خدا از هر صفتی که برایش ذکر می‌کنند، مگر آنچه که بندگان مخلص درباره‌اش می‌گویند».
و چون خداوند در این ایه همه واسطه‌ها را حذف کرده و نوشاندن به بهشتیان را مستقیماً به خویش نسبت داده، این نعمت از همه نعمت‌هایی که در بهشت به ایشان داده شده،افضل است .
و چه بسا یکی از نعمت‌هایی باشد که به دلیل ایه شریفه خود بشر بدان نمی‌رسد «لهم ما یشاؤن فیها و لدینا مزید» هر چه بخواهند برایشان در آنجا هست و نزد ما نعمت‌های اضافی دیگری است.
و خواجه عبدالله انصاری(در تفسیر کشف الاسرار) در مورد این ایه چنین می‌گوید: شراب بی‌کدر، شراب بی‌سکر، ساقی دیده ور؛ با شراب انس در جام قدس، در مجلس وجود، بر بساط شهود، از دست دوست در عین عیان، بی‌هیچ زحمت در میان .
ای جوانمرد! ای عزیز: شراب آن شراب است که دست غیبت در جام دل ریزد، دیده جان نوش کند. قومی را شراب مست کرد، و مرا دیدار ساقی، لاجرم ایشان در آن مستی فانی شدند و من در این مستی باقی.
عزیزان عمر ما کوتاه است و دارد تمام می شود . همین طور که این ماه رمضان به سرعت برق و باد گذشت ،عمر ما هم می گذرد ؛ لذا سعی کنیم لذت و حلاوت و شیرینی مناجات با خدا را تجربه کنیم.
این شیرینی و حلاوت مناجات بقدر شیرین است که ، کسانی که وارد آن شوند به سختی می توانند از آن دل کنده و جدا شوند ، خدا را شاکریم که در ماه رمضان دیگری نفس کشیدیم و به ما توفیق داد که این ایام را درک کنیم.
در این ایام ملکوتی که اولیاء او ، صلحا ء ، مخلَصین ، صدیقین ، نفس کشیده و می کشند ، ما هم نفس بکشیم و حداقل به صورت ظاهری هم که شده در میان آن ها بُر بخوریم . از خدا عاجزانه ، صمیمانه ، و با تمام قلب و وجودمان می خواهیم که عمر ما را آن قدر طولانی گرداند که رمضان های دیگر را هم درک کنیم؛ ولی با درکی عمیق تر و با بهره مندی بالاتر نسبت به امسال از این ضیافت الهی بهره بگیریم .
امیدوارم ازاین ماه رمضان به نسبت ماه رمضان سال قبل بهره ی بیشتری برده باشیم و معارف بیشتر و ناب تری نصیب ما شده باشد و صرفا یک روزه داری ظاهری نگرفته باشیم. و از الطاف الهی بهره مند شده باشیم و از شراب طهور معرفت و محبت الهی جرعه ای نوشیده باشیم
وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا
و پروردگارشان از شرابى پاكيزه سيرابشان سازد
گفته اند : شراب دو است: یکی امروز، دیگری فردا:
امروز شراب از منبع لطفِ روان، فردا شراب طهور از کفِ رحمان.
«و سقاهم ربهم شراباً طهوراً» هر که امروز او را شراب محبّت نیست، فردا او را شراب طهور نیست؛ امروز شراب محبّت از کأس معرفت می‌آشامند، و فردا شراب طهور از حضرت ملک غفور می‌نوشند، امروز شراب محبت در بهشت عرفان، فردا شراب طهور در بهشت رضوان.