قرآن و استدلال بر مبدأ

*قرآن و استدلال بر مبدأ

“«قبل از بحث توحید مبدإ ، لازم است نخست به هستی اصل مبدأ آفرینش اشاره شود، زیرا معرفت توحیدی فرع اثبات اصل وجود است. از آیات متعددی استفاده می شود که اصل وجود آفریدگار ـ در محیط نزول قرآن ، مورد قبول همگان بوده ، و مردم هیچ گونه انکاری نسبت به اصل وجود خالق و صانع عالم نسبت به رب العالمین که رب الارباب و مدبّر کلی و فراگیر باشد نداشته اند ، هر چند در ارباب متفرق و جزئی شرک می ورزیدند.

برای نمونه به برخی از آیات اشاره می شود: سوره عنکبوت آیه ۶۳ و ۶۱ ، سوره یونس آیه ۱۸ سوره زخرف آیات ۹ و ۱۰ ، روشن است که اعتقاد مشرکان به اینکه بتها میان آنها و خدا واسطه و شفیع هستند، نشانه اعتقادشان به اصل وجود آفریدگار است و اينكه خداوند به همه اشیاء آگاه است، بقره ۲۸۲ و آنچه را به نام بت می خوانند و از آن به «رب» یاد می کنند اسم بدون مسماست.

در قرآن آیات دیگری وجود دارد که استنباطهای گوناگون در باره آن شده که آیا متضمن اثبات اصل مبدا است یا توحید مبدء را بیان می کند؟ مثل آیات احتجاج حضرت ابراهیم (ع) بر مشرکان در سوره انعام آیات ۷۵ تا ۷۹ .

«از کلام ملا صدرا استفاده می شود که احتجاج آن حضرت برای اثبات اصل مبدأ بوده است، لاکن ظاهر این احتجاج به صورت مستقیم در زمینه اثبات صانع نیست، و بر مسئله توحید در تدبیر و کارگردانی جهان و توحید در عبادت تکیه دارد. ولی در آن ، این نکته ارزنده نیز آمده که حضرت ابراهیم (ع) در بررسی پدیده ها و بیان شایستگی یا نا شایستگی آنها برای خدا بودن ، براین مسأله تکیه کرده که موجود نا پایداری که غروب دارد ، موجودی نیازمند است و این نیاز نشانه ای است بر وجود مبدأ بی نیازي که آفریننده و گرداننده اوست .

بنابراین، در قرآن کمتر به طور مستقیم به مسئله اثبات صانع پرداخته شده ـ چون مدار اصلی مباحث قرآن ، اسمای حسنا و صفات علیای خدا و بیان این نکته است که عالم در تمامی مدارج و مراتب ملکی و ملکوتی ، نشانه پروردگار عالمیان است، لیکن قرآن در طرح مسائل دیگر، چون شناخت صفات خدا ، روشی انتخاب کرده که در اثبات وجود خدا و کسب آگاهی روشن و اطمینان بخشی از اصل هستی او نیز بکار می آید.

تکیه گاه اصلی این روش ، توجه به نیاز یکایک پدیده ها به پدید آورنده بی نیاز است که دانایی و توانایی لازم را برای پدید آورندن موجودات بدیع داشته باشد. فقر و نیاز ذاتی موجودات امکانی، نشانه روشن بر هستی آن موجود بی نیاز است و ناپایداری آنها نشانه وجود تکیه گاه «خود پایدار» برای آنهاست .

شاید آیات زیر بر این معنا دلالت داشته باشد .

يَا أَيُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَى اللَّهِ ۖ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ ﴿١٥﴾ إِنْ يَشَأْ يُذْهِبْكُمْ وَيَأْتِ بِخَلْقٍ جَدِيدٍ ﴿١٦﴾ وَمَا ذَٰلِكَ عَلَى اللَّهِ بِعَزِيزٍ

اى مردم ! شماييد نيازمندان به خدا ، ولی فقط خدا بى‏نياز و ستوده است .«۱۵» اگر بخواهد شما را از بين مى‏برد و آفريده تازه‏اى مى‏آورد . و اين كار بر خدا دشوار نيست ،

زیرا قدرت وی نا محدود ، و کار او با صرف اراده ، و اشیاء در پذیرش فرمان تکوینی آن حضرت تسلیم محض است پس گران بودن و دشواری در چنین شرایطی قابل فرض نیست.”»