چرایی دعوت به خودشناسی

چرایی دعوت به خودشناسی

 

پرسش:

 

از منظر آموزه های وحیانی دعوت به خودشناسی چرا تا این حد مورد تاکید شارع مقدس قرار گرفته است؟

 

پاسخ:

 

احادیث اسلامی با الهام از آیات قرآن، تاکید بسیاری بر معرفه النفس یا خودشناسی دارند. دلایل این اهمیت و تاکید فراوان را می توان در پنج محور زیر دسته بندی کرد:

۱- جایگاه و ارزش خودشناسی

دسته اول، احادیثی که خودشناسی را با ارزش ترین شناخت ها معرفی می کنند؛ مانند آنچه از امام علی(ع) روایت شده است.

«افضل المعرفه معرفه الانسان نفسه» برترین شناخت، خودشناسی است. (غررالحکم ح ۲۹۳۵) «المعرفه بالنفس انفع المعرفتین» سودمندترین دو شناخت، خودشناسی است که منظور معرفت آیات آفاقی و انفسی است. (همان، ح ۱۶۷۵) «افضل الحکمه معرفه الانسان نفسه» برترین حکمت، خودشناسی است. (همان، ح ۳۱۰۵) «غایه المعرفه ان یعرف المرء نفسه» نهایت شناخت، خودشناسی است. (همان، ح ۶۳۶۵) «معرفه النفس انفع المعارف». سودمندترین شناخت ها خودشناسی است. (همان، ح ۹۸۶۵).

و از امام باقر(ع) روایت شده است:

«لامعرفه کمعرفتک بنفسک» هیچ شناختی مانند این نیست که خود را بشناسی. (تحف العقول، ص ۲۸۶)

۲- زیان های جهل به خود

دسته دوم، احادیثی اند که به بیان زیان های نشناختن خود پرداخته اند. در این روایات، تاکید شده است که تا انسان خود را نشناسد، نمی تواند جهان بینی درستی داشته باشد و راه رستگاری و نجات را در زندگی بیابد. بخشی از سخنان امام علی(ع) دراین باره، چنین است:

«من جهل نفسه کان بغیر نفسه اجهل» آن که خود را نشناسد، به غیر خود، نادان تر است. (غررالحکم، ح ۸۶۲۴) «کیف یعرف غیره من یجهل نفسه؟» آن که خود را نشناخته، چگونه دیگری را بشناسد؟! (عیون الحکم والمواعظ، ص ۳۸۳) «لاتجهل نفسک فان الجاهل معرفه نفسه جاهل بکل شیء» از خود بی خبر مباش که بی خبر از خود، از همه چیز بی خبر است. (همان، ص ۵۲۴) «من لم یعرف نفسه بعد عن سبیل النجاه، و خبط فی الضلال والجهالات». کسی که خود را نشناسد، از راه رهایی دور می افتد و در گمراهی و نادانی فرو می غلتد. (غرر الحکم، ح ۹۰۳۴)

۳- کلید هستی شناسی

دسته سوم، احادیثی که تصریح می کنند خودشناسی، مقدمه و کلید هستی شناسی است، چنان که از امام علی(ع) نقل شده است:

«من عرف نفسه فهو لغیره اعرف» آن که خود را بشناسد، دیگران را بهتر می شناسد. (همان، ح ۸۷۵۸) «من عرف نفسه فقد انتهی الی غایه کل معرفه و علم» آن که خود را بشناسد، به نهایت هر شناخت و دانشی می رسد. (همان، ح ۸۹۴۹)

۴- کلید خداشناسی

دسته چهارم، احادیثی که خودشناسی را کلید خداشناسی، بلکه برابر با خداشناسی می دانند و مشهورترین آنها این حدیث شریف است که از پیامبر خدا(ص) و امام علی(ع) روایت شده که فرموده اند:

«من عرف نفسه فقد عرف ربه» آن که خود را بشناسد، پروردگارش را نیز می شناسد. (همان، ح ۳۴۷۰)

۵- مقصود از خودشناسی

دسته پنجم، احادیثی اند که مقصود از خودشناسی را تبیین و تفسیر می کنند.

امام علی(ع) می فرماید: «من لم یعرف نفسه بعد عن سبیل النجاه و خبط فی الضلال والجهالات.» کسی که خویشتن را نشناسد، از راه رستگاری دور می شود، و به گمراهی و نادانی ها مبتلا می شود. (غرر الحکم آمدی، ج ۱، ص ۶۵۶)