حدیث منزلت

حدیث منزلت

عده زیادى از صحابه پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) درباره جریان جنگ تبوک چنین نقل کرده اند: پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) به سوى تبوک حرکت کرد و على (علیه السلام) را به جاى خود قرار داد، على (علیه السلام) عرض کرد آیا مرا در میان کودکان و زنان میگذارى (و اجازه نمى دهى با تو به میدان جهاد بیایم)؟

پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) فرمود: «آیا راضى نیستى که نسبت به من همانند هارون نسبت به موسى » باشى جز اینکه پیامبرى بعد از من نخواهد بود عبارت بالا در معتبرترین کتب حدیث اهل تسنن یعنى صحیح بخارى نیز از سعد بن ابى وقاص نقل شده است.

بسیارى از مفسران اهل تسنن و شیعه در ذیل آیه مورد بحث اشاره به حدیث معروف منزلت کرده اند، با این تفاوت که مفسران شیعه آن را به عنوان یکى از اسناد زنده خلافت بلا فصل على (علیه السلام) گرفته، ولى بعضى از مفسران اهل تسنن ضمن عدم قبول آن، تاخت و تاز بیرحمانه و تعصب آمیزى به شیعه دارند.

براى روشن شدن این بحث، نخست لازم است اسناد و متن این حدیث را بطور فشرده بیاوریم، و سپس درباره دلالت آن از منابع اهل سنت بحث و بررسى کنیم:

اسناد حدیث منزلت

“انت منى بمنزله هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى”
در صحیح مسلم که آن هم از کتب درجه اول آنان محسوب مى شود در باب فضائل الصحابه همین حدیث از سعد نقل شده که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) به على (علیه السلام) فرمود: “انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى” (تو نسبت به من، به منزله هارون از موسى هستى جز اینکه بعد از من پیامبرى نیست) .

در این حدیثی که صحیح مسلم نقل کرده مطلب به صورت کلى اعلام شده و اشاره به جنگ تبوک دیده نمیشود؛ و نیز در همان کتاب کمى پس از ذکر حدیث به گونه کلى گفتار پیغمبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) را در جنگ تبوک، همانند صحیح بخارى جداگانه آورده است.

در سنن ابن ماجه نیز عین این مطلب آمده است. و نیز در سنن ترمذى مطلبى بر این اضافه دارد که معاویه روزى به سعد گفت: چرا ناسزا به ابو تراب (یعنى على نمیگوئى؟!

گفت: من سه مطلب را به خاطر دارم که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) درباره على (علیه السلام) فرمود، هنگامى که به یاد این سه مطلب میافتم نمیتوانم به او ناسزا بگویم . سپس یکى از این سه مطلب را جریان جنگ تبوک و جمله اى را که پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) در حق على (علیه السلام) فرمود، ذکر مى کند.

در کتاب مسند احمد در حدود ده مورد اشاره به این حدیث شده است که گاهى در آن از جنگ تبوک سخن به میان آمده و گاهى بدون ذکر جنگ تبوک این جمله بطور کلى بیان گردیده است.

در یکى از این موارد نقل مى کند که ابن عباس نشسته بود جمعى نزد او آمدند و به او گفتند (ما با تو سخنى داریم) ابن عباس گفت: من با شما مى آیم… تا آنجا که میگوید: ابن عباس داستان جنگ تبوک و گفتار پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) را نقل کرد و در آخر آن اضافه نمود: “انه لا ینبغى ان اذهب الا و انت خلیفتى” شایسته نیست که من بروم مگر اینکه تو جانشین من باشى.

در کتاب خصائص نسائى نیز عین این حدیث آمده است و همچنین در کتاب مستدرک حاکم و تاریخ الخلفاء سیوطى و صواعق المحرقه ابن حجر و سیره ابن هشام و سیره حلبى و کتب بسیار دیگر؛ و میدانیم این کتب از کتابهاى معروف و درجه اول اهل تسنن است.

قابل توجه اینکه حدیث فوق را تنها سعد بن ابى وقاص از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) نقل نکرده است بلکه عده اى از صحابه که تعداد آن‌ها بیش از بیست نفر است آنرا نقل کرده اند: از جمله جابر بن عبد الله و ابو سعید خدرى و اسماء بنت عمیس و ابن عباس و ام سلمه و عبد الله بن مسعود و انس بن مالک و زید بن ارقم و ابو ایوب و جالبتر اینکه معاویه و عمر بن خطاب نیز این حدیث را از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) نقل کرده اند.

محب الدین طبرى در ذخائر العقبى نقل مى کند که مردى نزد معاویه آمد و سؤ الى از او کرد، معاویه در پاسخ گفت: این مساله را از على (علیه السلام) بپرس او بهتر میداند، مرد گفت: اى امیر مؤ منان! (منظورش معاویه بود) جواب تو در این باره از جواب على (علیه السلام) نزد من خوشتر است، معاویه گفت: سخن بدى گفتى و سپس گفت: “پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) در حق على (علیه السلام) این جمله را فرمود: “انت منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى”، سپس افزود هنگامى که عمر مطلبى برایش ‍ مشکل میشد از على (علیه السلام) مى پرسید.

ابو بکر بغدادى در تاریخ بغداد از عمر بن خطاب چنین نقل مى کند: مردى را دید که به على ناسزا میگوید، عمر گفت:: من گمان میکنم مرد منافقى باشى!، براى اینکه از پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم) شنیدم میفرمود: “انما على منى بمنزلة هارون من موسى الا انه لا نبى بعدى”.