زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
اشاره به نکاتی در آیه مباهله
«فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ»..
یکم: عنوان “نبتهل” در بیان این که ابتهال به سوی خدای سبحان است کافی است، بنابر این قید “إلی الله” لازم نیست، چون مقصود از “بُهْله” و “ابتهال” وقتی مطلق ذکر شد، تضرع در پیشگاه خداست، زیرا انسان به حضور کسی ابتهال می کند که زمام امور و مفاتیح آسمان ها و زمین به دست اوست و به روی هر که بخواهد می گشاید:
“و لو أن أهل القری امنوا و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الأرض”، چنانکه به روی هر که بخواهد می بندد: “لا تفتح لهم أبواب السماء”. علل و اسباب هستی و زمام امور اشیاء به دست خداست و همان کلید که برای عده ای “مفتاح” و بازکننده است، برای عده ای دیگر “مِغْلاق” و مسدود کننده است.
دوم: نساء اگر در برابر رجال قرار گیرد، به معنای همسران است و اگر در برابر ابناء واقع شود ـ همان گونه که در آیه ی مباهله آمده است ـ، به معنای دختران خواهد بود؛ مانند: “یذبّحون‌أبناءکم و یستحیون نساءکم”؛ پسران شما را می کشتند و دختران‌شما را زنده نگه می داشتند.
سوم: گرچه الفاظی که در آیه مباهله استعمال شد، ظاهراً جمع یا اسم جمع است نه مفرد، لیکن مصداق خارجی برخی یک نفر و برخی دیگر دو نفر بود. امّا باید توجّه داشت که این از باب استعمال جمع در مفرد نیست، زیرا مفهوم از مصداق جداست.
پیغمبر، پسرانی غیر از حسن و حسین و دختری جز حضرت فاطمه (صلوات الله وسلامه علیهم اجمعین) که شایسته مباهله باشند نداشت و گرنه آنها را هم می آورد، زیرا غیر از این ذوات نورانی کسی علم شهودی به معنای مطلوب نداشت و صاحب دعوی و دعوت هم نبود و دعایش مستجاب نمی شد. غرض آن که گاهی لفظِ جمع ذکر می شود و در جهان خارج بیش از یک مصداق ندارد، نظیر آیه :
“إنما ولیکم الله و رسوله والذین امنوا الذین یقیمون الصلوة ویؤتون الزکوة و هم راکعون”
ولیّ شما خداست و پیغمبر و آنان که نماز می گذارند و در حال رکوع زکات می دهند، که مصداق قسم سوم فقط امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) است، نه آن که جمع در فرد استعمال شده باشد بلکه لفظ جمع در مفهوم عام خود استعمال شد لیکن در خارج بیش از یک فرد محقق نشده است.
چهارم: این که فرمود: “ما و شما فرزندانمان را می خوانیم”، معنایش آن نیست که نمونه ای از فرزندان را بیاوریم، چون منظور آن است که اگر کسی دروغ می گوید نسلش به کلی قطع گردد. از این رو رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حسنین هر دو را به همراه آورد.
پنجم: ظاهر تعبیر “فنجعل لعنت الله علی الکاذبین”آل عمران این است که ابتهال، واسطه‌ها را از میان برداشته، ما را آن قدر به خدا نزدیک می کند که ما مظاهر فعل خدا خواهیم شد. یعنی نمی گوییم: خدایا! لعن را به صورت عذاب بر آنان نازل کن، بلکه خودمان به مقام جعل عذاب می رسیم؛
چون جعلِ عذاب، صفت فعل است و اگر کسی به مقام ولایت رسید، مظهر فعل خدا می شود. یعنی در مقام فعل، خدای سبحان کار را با دست او انجام می دهد، چنانکه گاهی فعل خداوند توسط فرشته یا موجود دیگری ظاهر می گردد. البته انسان سالک صالح در مجرای فیض خداوندی از هر موجود ممکن دیگر سرآمد است.
ششم: از جمله ی “فمن حاجّک فیه من بعد ما جاءک من العلم” ، که در صدر آیه مباهله آمده است، می توان استفاده کرد که مباهلهْ معجزه خالده پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است و اختصاص به ترسایان نجران ندارد، چنانکه مورد مباهلهْ منحصر در جریان مسیح (علیه السلام) نیست، بلکه هر شأنی از شئون دین که حق محض است، اگر مورد انکار کسی قرار گیرد، راه مباهله همچنان باز‌است.
هفتم: مباهله، پیروزی معنوی حق بر باطل بود. هر چند حق همواره بر باطل پیروز است، چنانکه خداوند فرمود: “جاء الحق و زهق الباطل” و نیز فرمود: ما به وسیله حق، باطل را سرکوب می کنیم: “بل نقذف بالحق علی الباطل فیدمغه فإذا هو زاهق”، اما پیروزی حق بر باطل گاهی در میدان جنگ است و گاه در میدان احتجاج و علم.
مباهله، پیروزیِ علمی و معنوی در صحنه ای خاص است. در همه این صحنه ها فقط حق پیروز بوده است و این صحنه ها مظاهر گوناگون ظهور حق بر باطلند، گاهی به صورت “و ما رمیت إذ رمیت ولکنّ الله رمی” و زمانی به صورت “ولینصرن الله من ینصره” و گاهی هم به عنوان مباهله. جریان مباهله علاوه بر این که علم خاص پیغمبر را نشان می دهد، تأثیر دعا و نیایش آن حضرت را نیز ارائه می نماید.