ابعاد سه گانه ولایت پیامبر (ص) بر مسلمانان

ابعاد سه گانه ولایت پیامبر (ص) بر مسلمانان

 یعنی ولایت پیامبر (ص) بر مسلمانان دارای ابعاد سه گانه محبت، نصرت و زعامت بود. و ولایت به حسب تحقق خارجی مراتبی به شرح ذیل دارد:

۱ – صلاحیت ذاتی یا اکتسابی شخص برای دارا شدن مقام ولایت در مقام جعل؛ که از نظر عقلا با توجه به صلاحیت واقعی، جعل ولایت صحیح است و بدون آن گزاف خواهد بود.

خداوند نیز منصب نبوت و امامت را جز به کسی که اهلیت آن را داشته باشد نمی دهد. این مرتبه از ولایت، برخاسته از کمال ذاتی شخص و حقیقت خارجی است؛ و قابل سلب و غصب و قابل واگذاری و مصالحه نیست.

۲ – ولایت گاهی قراردادی است که از ناحیه کسی که صاحب اختیار می‎باشد برای شخصی جعل می‎شود، اگر چه اثر مورد انتظار بر آن بار نشود. مثل این که کسی شخصی را به نیابت از خود، متولی کارش بکند. این مرتبه از ولایت اعتباری است و جعل آن مشروط به لیاقت شخص و تصمیم صاحب ولایت است.

۳ – ولایتی که بر اثر بیعت مردم حاصل می‎شود. مانند آنچه برای امیرالمؤمنین (ع) پس از درگذشت عثمان حاصل شد. این مرتبه از ولایت دو وجهه دارد:

الف – مقام و سلطه ای که مشتاقان زیادی دارد.

ب – امانتی از ناحیه خدا و مردم که مسؤولیت آور است.

امیر مؤمنان (ع) در همین رابطه با اشاره به کفش پاره خود فرمودند:

«والله لهی أحب الی من امرتکم الا أن اقیم حقا أو أدفع باطلا» (به خدا سوگند همین کفش بی ارزش برایم از حکومت بر شما محبوبتر است، مگر این که با این حکومت حقی را به پا دارم و یا باطلی را دفع نمایم). قطعا اگر مراد از ولایت و امارت، حقیقت خارجی و کمال نفسانی خود شخص بود، معنا نداشت بگوید کفش پاره ارزشمندتر از علوم، فضایل و کرامات است که به سبب آنها لایق این مقام شده است.

همان طور که منظور ایشان آن منصبی که در غدیر خم برای او اعلام شد و از ناحیه خدا توسط پیامبر به او داده شد نیست؛ بلکه منظور آن حضرت بعد دنیایی و ریاست بر مردم است؛ و این همان است که در خطبه شقشقیه فرمود: «… لالقیت حبلها علی غاربها… و لالفیتم دنیاکم هذه أزهد عندی من عفطة عنز» . (اگر بر من اتمام حجت نشده بود و احساس مسؤولیت نمی کردم هر آینه افسار خلافت را بر دوشش می‎انداختم… و می‎دیدید که این دنیای شما در نزد من پست تر از ترشحی است که بر اثر عطسه بزی حاصل می‎شود).

و همان است که در باره آن فرمودند: «والله ما کانت لی فی الخلافة رغبة و لا فی الولایة اربة» (به خدا سوگند هیچ میلی به خلافت و حکومت بر شما نداشتم و نیازی به آن ندارم). برای روشن شدن بیشتر موضوع ولایت، در باره ولایت تشریعی و تکوینی مطالبی باید گفته شود.