زمزمه عـرفان مطالب تربيتي، عرفاني و اخلاقي و كتاب‌هاي سركار خانم طاهره سادات زرگرمرادي
خود شناسی و خدا شناسی
بیان شد که تزکیه، آن است که فکر از عقائد فاسد، و نفس از اخلاق فاسد، و اعضا از رفتار فاسد پاک شود و نیز پاک کردن روح از حرص و بخل و… پس باید «نفس خود» را شناخت تا بتوان برای تزکیه آن قدمی برداشت . یعنی ضرورت «خودشناسی»، و در روایات نیز خودشناسی و خداشناسی ملازم یکدیگر بیان شده. «من عرف نفسه فقد عرف ربه» و بعکس آن هم گفته شده .
برای روشن شدن معرفت نفس و سیر انفسی از عکس نقیض حدیث معرفت نفس و يك آیه شریفه باید استفاده کرد. “من عرف نفسه فقد عرف ربه” این قضیه است.
نقیض آن “من عرف ربه عرف نفسه” می شود.
عکس نقیض آن “من لم یعرف ربه لم یعرف نفسه” می شود که مترادف این قضیه است:
“من نسی ربه نسی نفسه” ؛ و این قضیه به منزله آیه :
“و لا تکونوا کالذین نسوا الله فانساهم انفسهم اولائک هم الفاسقون”۶۱
است. در نتیجه این آیه به منزله عکس نقیض حدیث است. پس اگر حدیث مذکور بر فرض محال سند نداشته باشد که دارد؛ زیرا به صورت متواتر معنوی نقل شده؛ آیه شریفه مستند آن به حساب می آید. حدیثی منسوب به امام علی (ع) است که می فرماید:
«رحم الله امرء عرف من این و الی این و فی این».
و مرحوم صدر المتألهین در شرح اصول کافی در جلد ۱، ص ۵۷۱ به عبارتی منسوب به امیر المومنین علیه السلام اشاره می کنند که متن آن چنین است:
«روی عن امیر المؤمنین علیه السلام حیث قال: «رحم اللّه امرئ اعد لنفسه و استعد لرمسه و علم من این و فی این و الی این» و همین طور ایشان در مفاتیح الغیب در توضیح این بیان می فرماید:
«مِنْ اَیْنَ» اشاره به معرفت مبدأ است.
«فی اَیْنَ» اشاره به معرفت طریق است.
«اِلی اَیْنَ» اشاره به معرفت معاد است.
ملّای رومی هم این مفاهیم را به نظم آورده و می گوید:
روزهـا فکر من این است و همه شب سخنـم
کـه چرا غافل از احـوال دل خـویشتنم
از کجــا آمـده ام آمـدنـم بـهر چـه بــود
بــه کجا مـی روم آخر ننـمائی وطـنم
مانده ام سخت عجب کز چه سبب ساخت مرا
یـا چه بود است مراد وی از این ساختنم
مـرغ بـاغ مـلکوتم نـیم از عـالـم خــاک
چند روزی قفـسی ساخته اند از بـدنـم
ای خـوش آن روز که پرواز کنم تا بـر دوست
بـه هوای سـر کـویـش پر و بالی بزنـم