اركان سلوك  

 

 

اركان سلوك

 

بعد از يقظه و بيداري و توبه و مراحل اوليه ، مشارطه ، مراقبه، و محاسبه از ضروريات و شروط راه است . اين سه شرط را بزرگان عرفان ، از اركان سلوك دانسته ، و رعايت آنها را از ابتداى سلوك تا به آخر الزامى دانسته ‏اند.

 

حقيقت آن است كه اين سه ركن از مكمّل هاى توبه و قبولى و ارزشمندى آن هستند. که در اینجا به اجمال به بحث پيرامون اين اركان پرداخته میشود.

 

نكته اول: پس از آن كه سالك از معاصى توبه خالص نمود، اولين كارى كه بر او واجب است آن است كه راهى پيش گيرد تا ديگر به سمت گناهان سابق برنگردد. آن عملى كه بهتر از هر كار ديگر وى را در رسيدن به اين مطلوب يارى مى‏دهد رعايت اين سه ركن است .

 

ركن اول: كه “مشارطه” است عبارت است از اين كه در ابتداى روز با خود شرط كند كه تا به آخر روز از انجام هر گناهى دورى كند.

 

براى پرورش اين فكر و شرط لازم است كه “ركن دوم” : يعنى “مراقبه” رامدنظرداشته باشد. “مراقبه” يعنى آنكه در تمام روز با كمال دقت مواظبت بر اين امر داشته باشد كه گرد گناه نگردد و به اصطلاح از نفس خود مراقبت كند.

 

چون روز به شب و موقع خواب رسيد پيش ازخواب چند دقيقه اى اعمال خود را به حساب كشيده و به “محاسبه” بنشیند وخوب و بد آنها را بسنجد. نتيجه اين كار آن است كه اگر عمل بدى ديد يا خود را تنبيه كرده و يا استغفار نمايد؛ و اگر عمل نيك و خوبى ديد از خدا زيادت طلبيده و سپاسگذارى نمايد.

 

نكته دوم: به لحاظ آن كه يكى از قوا و نيروهاى نفس نيروى “شهوت” است ، اگر در كنترل عقل قرار نگيرد انسان را از راه سعادت دور كرده و او را به ورطه گمراهى مى كشاند.

 

محبت كه از اثرات اين نيروست بمثابه شهوت اگر در راه صحيح خود نباشد ، موجب گمراهى انسان است.

 

يكى از مواردى كه براى سالك لازم است كه از آن مراقبت شديد به عمل بياورد مسأله دوستى دنيا وغير خداست. دل اگر از عشق غير خدا پر شد عواقبى بسیار زیادی به دنبال خود دارد :

 

اول اين كه دل به غير صاحبخانه سپرده شده است.

 

حقتعالى در سوره احزاب آيه ۴ مى‏فرمايد: «ما جعل الله لرجل من قلبين فى جوفه» اين آيه بدين معناست كه در يك ضمير، دو دوست نمى گنجد؛ بنابراين اگر دل از عشق غير حق لبريز شد ديگر جايى براى محبت خدا باقى نمى ماند و اين خود بزرگترين خسران براى انسان است.

 

ما در عمل نيز شاهد چنين حقيقتى هستيم.

 

انسانهاى دنيا طلب و آنانى كه تمام توجه و همت خود را براى رسيدن به مقاصد دنيوى صرف مى‏كنند، اغلب درامور اخروى خود دچار نقصان و كمبود بوده و از ياد خدا غافلند.

 

نكته دیگر: اینکه امام خمينى(ره) مى‏فرمايند : مراقبت و محاسبه نفس در تشخيص راه خودخواهى و خداخواهى از جمله منازل سالكان است. ۸۴ از اين كلام اين نكته فهميده مى‏شود كه مراقبت هر يك از سالكان با توجه به مدارج سلوكشان متفاوت است. سالك در اوايل سلوك چون به فكر آن است كه از گناه دورى كند ، بالطبع مراقبه اش متضمن همين مطالب است.