خصوصیات زاهدان و آثار زهد ورزی

 

خصوصیات زاهدان و آثار زهد ورزی

 

کسی که نسبت به دنیا رغبت و دلبستگی ندارد و با آنکه از آن استفاده می‌کند نسبت به داشته‌ها و از دست رفته‌ها با فرحناکی و افسوس نمی‌نگرد، دارای ویژگی‌ها و خصوصیاتی می‌شود که آثار و برکات آن در زندگی دنیوی و اخروی پدیدار می‌شود. در آیات و روایات به این خصوصیات زاهدان و آثار زهدورزی ‌اشاره شده است. از مهم‌ترین ویژگی‌های زاهدان و آثار زهد می‌توان به موارد زیر ‌اشاره کرد:

۱٫ ترک افسوس:

براساس تفسیر امام علی(ع) از آیه ۲۳ سوره حدید که آن را به زهد معنا کرده باید گفت افسوس نخوردن بر از دست داده‌ها، از اوصاف زاهدان است.

۲٫ ايثارگرى:

ايثارگرى و ترجيح ديگران بر خويشتن، در عين نيازمندى، از اوصاف زاهدان است.(حشر، آیه ۹)

۳٫ ترك فرحناکی:

ترك شادى مستانه که از آن به فرح یاد شده  به هنگام بهره‌مندي‌ها و به دست آوردن مواهب دنيوى و عدم فخرفروشى به داده‌هاى الهى، از اوصاف زاهدان است.(حدید، آیه ۲۳)

۴٫ صبر:

صبر و شكيبايى، از اوصاف زاهدان مؤمن و داراى عمل صالح است.(قصص، آیات ۷۹ و ۸۰)

۵٫ عفّت:

عفّت نفس و اجتناب از اظهار فقر و مسكنت در عين نيازمندى، از اوصاف زاهدان است.(بقره، آیه ۲۷۳)

۶٫ مزد نخواستن:

مزد نخواستن براى اجراى رسالت و هدايت مردم و تبلیغ همانند پيامبران از نشانه‌های زهدورزی است.(انعام، آیه ۹۰؛ هود، آیات ۲۵ و ۲۹ و ۵۱؛ یوسف، آیه ۱۰۴)

۷٫ محبّت به مهاجران:

محبّت و دوستى نسبت به مهاجران، از نشانه‌هاى زهد مومنان است.(حشر، آیه ۲۹)

۸٫ هدايت:

هدايت خاص الهی و بهره‌مندی از رستگارى، از اوصاف زاهدان است.(یس، آیه ۲۱)

۹٫ آخرت‌گرایی در دنیا:

امام علی – ع – در وصف زاهدان فرموده است: كانوا قوماً من أهل الدّنیا و لیسُوا من أهلها فكانوا فیها كَمَنْ لیس منها، عملوا فیها بما یبصرون؛ گروهی هستند كه گرچه (در ظاهر) اهل دنیا هستند، ولی (در باطن) از اهل دنیا نیستند، در دنیا هستند مانند كسی كه در آن نیست، عمل آنها در دنیا به آن چیزی است كه بعد از مرگ می‌بینند و برای دفع عذاب خدا از خود، شتابان به وظائف خود عمل می‌كنند. (بحار الانوار، ج ۶۷، ص ۳۲۰)

۱۰٫ دل‌های ‌گریان و چهره‌های خندان:

از دیگر صفات زاهدان واقعی است. امام علی – ع- فرمودند: انّ الزّاهدین تبكی قلوبُهُم و إن ضحِكُوا؛ انسان‌های زاهد گرچه (در ظاهر) خندان و متبسّم هستند، لكن قلب‌های آنها‌ گریان است. (نهج‌البلاغه، خطبة ۱۱۲) و نیز امام علی – ع – فرمود: انّ الزّاهدین… یَشتَدُّ حزنُهم و اِن فَرِحُ .

۱۱٫ صبر در معصیت و شکر در نعمت:

از دیگر صفات زاهدان است که امام علی(ع) فرموده است: الزّاهد فی الدّنیا من لم یغلبِ الحرامُ صبرَهُ و لم یشغَلِ الحلالُ شكرهُ؛ زاهد در دنیا، كسی است كه حرام بر صبر او غالب نشود و در مقابل محرّمات، صبر خویش را از دست ندهد و استفاده از حلال الهی نیز او را از شكر پروردگار باز ندارد. (بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۷)

۱۲٫ اجتناب از حرام:

شاید سخت‌ترین کار آن است که انسان بتواند از حرام چشم بپوشد در حالی که می‌تواند انجام دهد. در صفات زاهدان، پیامبر(ص) می‌فرماید: أزهدُ الناس من اِجْتَنبَ الحرام؛ زاهدترین مردم، كسی است كه از حرام اجتناب كند.(بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۱۱۲)

۱۳٫ دارای صفات پیامبران:

زهد صفت پیامبران است. رسول خدا – ص – فرمود: ما اتّخذ اللهُ نبیّاً الاّ زاهداً؛ خداوند هیچ بنده‌ای را به پیامبری انتخاب نكرد، مگر اینكه زاهد و بی‌میل نسبت به دنیا بود.(مستدرك الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳)

۱۴٫ کلید خیر:

از نظر آموزه‌های وحیانی هر کسی خیر می‌جوید باید خزائن آن را با کلید زهدورزی باز کند و از همه خیر بهره گیرد. امام صادق – ع – فرموده است: جُعل الخیرُ كلُّه فی بیتٍ و جُعلَ مفتاحُه الزّهدُ فی الدّنیا؛ تمام خوبی‌ها در خانه‌ای قرار داده شده و كلید آن زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا است.(بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۵۲)

۱۵٫ دستیابی به اساس دین:

اساس و بنیاد دین را می‌توان از طریق زهدورزی به دست آورد؛ زیرا امام علی – ع – فرموده است: الزّهدُ اصل الدین؛ زهد، اصل و اساس دین است.(غرر الحكم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۶)

۱۶٫ کلید آخرت و رهایی از دوزخ:

همان طوری که گفته شد، کلید هر خیری از جمله بهشت و آخرت در زهدورزی است؛ همچنین از روایات به دست می‌آید که شخص با زهد است که می‌تواند خود را از دوزخ و آتش آن برهاند.  امام صادق – ع – ضمن بیان فایده و آثار زهدورزی به تعریف آن نیز پرداخته و می‌فرماید: الزُّهدُ مِفتاحُ الاخرهًْ و البراءهًْ من النّارِ و هوَ تركُكَ كلَّ شئٍ یَشغَلُكَ عن الله من غیرِ تأسُّفٍ علی فَوتِها؛ زهد، كلید آسایش در جهان آخرت و رهایی از آتش جهنم است و زهد عبارت است از اینكه انسان هر چیزی كه او را از یاد پروردگارش باز می‌دارد، كنار بگذارد، بدون اینكه برای از دست دادن آن افسوس بخورد. (بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵) در این حدیث امام (ع) به این نکته توجه می‌دهد که زاهد باید از هر چه او را از خدا باز می‌دارد و به خود مشغول می‌دارد، اجتناب کند. همچنین ایشان ناظر به آیه ۲۳ سوره حدید، به مسئله تاسف خوردن نسبت به از دست رفته‌ها توجه می‌دهد که خود بیانگر آن است که شخص تعلق خاطر نسبت به چیزی دارد که نباید داشته باشد.

۱۷٫ میل به خدا و نیکی‌هایش:

زهد، انسان را به سوی خدا و هر چه در نزد اوست متمایل و راغب می‌گرداند. امام علی – ع – فرموده است: اصلُ الزُّهد حُسنُ الرِغبهًْ فیما عِندَ اللهِ؛ اساس زهد به این است كه انسان به نیکویی نسبت به آنچه در نزد خداوند است، میل و رغبت داشته باشد. (غرر الحكم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۸)

۱۸٫ حساب‌گرایی:

از آثار زهد آن است که انسان حسابگر می‌شود و هیچ کاری را بدون در نظر گرفتن خدا انجام نمی‌دهد: امام صادق(ع) فرموده است: (الزّاهد) الّذی یترك حلالها مخافهًْ حسابِهِ و یتركُ حرامها مخافهًْ عذابِهِ؛ زاهد، كسی است كه به جهت ترس از حسابرسی پروردگار، از حلال دنیا می‌گذرد و به جهت ترس از عذاب او نزدیك حرام نمی‌شود. (بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۱) حضرت علی(ع) درباره دنیا می‌فرمایند: «الدنیا حلالها حساب و حرامها عقاب؛ آنچه در این دنیاست یا حرام است که اگر انسان بخواهد مرتکب بشود باید عِقاب الهی را متحمل بشود یا حلال است که باید حساب آن را پس بدهد.(کافی، ج ۲ ص ۴۵۹، ح ۲۳)

۱۹٫ بی توجهی به مادیات دنیا:

امام علی(ع) (به یكی از اصحابشان) فرمود: یا نُوفُ، طوبی للزّاهدین فی الدّنیا الرّاغبین فی الآخرهًْ اولئك قومٌ اتّخذو الأرضَ بساطاً و ترابها فراشاً؛ امام علی(ع) (به یكی از اصحابشان) فرمود:‌ای نوف، خوشا به حال كسانی كه نسبت به دنیا زهد ورزیده و بی‌میل شدند و رغبت به آخرت دارند، آنان كسانی هستند كه زمین را فرش، خاك آن را بستر و آب آن را شربت گوارا قرار دادند. (بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۳۱۹)

۲۰٫ تلاش و تکلف بسیار برای آخرت:

امام صادق – ع – فرمود: الزّاهد الّذی یختارُ الآخرهًْ علی الدّنیا و الذُّلَّ علی العزِّ و الجهدَ علی الرّاحهًْ و الجوعَ علی الشیَّع؛  انسان زاهد كسی است كه آخرت را بر دنیا برگزیده، خواری را بر عزّت (ظاهری) ترجیح داده، تلاش و كوشش خستگی ناپذیر را بر راحتی و آسایش و گرسنگی را بر سیری مقدّم دانسته است. (بحار الانوار، ج ۷۰، ص ۳۱۵)

۲۱٫ معاونت در دینداری:

کسی که بخواهد در کار دین خویش موفق باشد باید از زهد به عنوان یاری‌گر بهره گیرد. امام علی – ع – فرموده است: علیك بالزّهدِ فانّهُ عون الدّین؛ بر شما باد به زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا، بدرستی كه زهد، یاری‌گر و همراه دین است.(غرر الحكم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۴۲)

۲۲٫ برترین شیوه بندگی خدا:

رسول خدا – ص – فرموده است:  ما عُبِدَ الله بشئٍ أفضلُ من الزّهد فی الدنیا؛ بندگی و عبادت پروردگار، با چیزی بالاتر و برتر از زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا، صورت نگرفته است. (مستدرك الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۳)

۲۳٫ صفت متقین :

امام علی(ع) فرموده است: الزّهدُ شیمهًْ المتّقین؛ زهد و بی‌رغبتی به دنیا، خصلت و روش انسانهای با تقوا است. (غررالحكم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۳۴)

۲۴٫ فروتنی: از آثار زهد فروتنی است.

امام علی(ع) فرمود: لا یكونُ زاهداً حتّی یكون متواضعاً؛ هیچ شخصی زاهد نیست مگر اینكه (نسبت به دیگران) متواضع باشد. (بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۸)

۲۵٫ تظاهر به تزهد:

رسیدن به زهد واقعی نیازمند گذر از مراحلی است که گام نخست آن تظاهر به زهد است. امام علی – ع – فرمود: اوّل الزّهد التّزهّد؛ ابتدا و شروع زُهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا، با تظاهر به زهد محقق می‌شود. (غرر الحكم، ص ۲۷۵، ح ۶۰۵۵)

۲۶٫ رویش حکمت:

از آثار زهدوروزی رویش حکمت و کسب نورانیت آن است. پیامبر اكرم – ص – فرمود: یا أباذر! ما زَهَد عبدٌ فی الدّنیا الاّ أنبتَ اللهُ الحكمهًْ فی قلبه و أنطقَ بها لسانهُ و یُبَصِّرُهُ عیوبَ الدّنیا و داءَها و دواءَها؛‌ای اباذر، هیچ بنده‌ای نسبت به دنیا زهد نورزد، مگر اینكه خداوند حكمت را در قلبش می‌رویاند و به واسطه آن زبانش را به كلمات حكیمانه گویا می‌كند و او را نسبت به عیوب دنیا بصیرت داده، درد و داروی آن را به او می‌شناساند. (بحار الانوار، ج ۷۷، ص ۸۰) همچنین امام علی – ع – فرمود: بالزّهدِ تُثمرُ الحكمهًْ؛ ثمره و نتیجهًْ حكمت با زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا حاصل می‌شود. (غررالحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۹)

۲۷٫ آسایش برتر:

برای کسب آسایش برتر در آخرت باید نسبت به دنیا زهد داشت. امام علی(ع) فرمود:  الزّهدُ فی الدّنیا الرّاحهًْ العظمی؛ زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا، آسایشِ برتر و بزرگتر است.(غررالحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۷۷)

۲۸٫ سعادت:

از آثار زهدورزی کسب سعادت دنیا و آخرت است. امام علی(ع) فرمود: أعظَمُ النّاس سعادهًْ أكثَرُهُم زَهادَهًْ؛ سعادتمندترین مردم، كسانی هستند كه بیشتر از دیگران نسبت به دنیا زهد می‌ورزند. (غررالحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۶)

۲۹٫ برخورداری از رحمت الهی:

امام علی – ع – فرمود: اِزهَدْ فی الدّنیا تنزِلْ علیكَ الرّحمهًْ؛ در دنیا زاهد باش تا رحمت پروردگار بر تو نازل شود. (غرر الحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۸۴)

۳۰٫ بی‌نیازی:

امام علی(ع) فرمود: لَن یَفتَقِرَ مَنْ زَهَدَ؛ زاهد، هرگز محتاج و فقیر نمی‌شود. (غررالحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۳)

۳۱٫ بهشت:

امام علی(ع) فرمود: ثمن الجنّهًْ الزّهدُ فی الدّنیا؛ بهای بهشت، زهد در دنیاست.(غررالحكم، ص ۲۷۶، ح ۶۰۹۰)

۳۲٫ رهایی از بند نفس و کسب رضایت الهی:

امام علی – ع – فرمود: من زَهَدَ فی الدّنیا أعتَقَ نَفْسَهُ و أرضی ربَّهُ؛ كسی كه نسبت به دنیا زهد بورزد، نفس خویش را آزاد كرده و پروردگارش را راضی ساخته است.(غررالحكم، ص ۲۷۷، ح ۶۱۰۰)

۳۳٫ راه سلامت:

زهد راه سلامت است که انسان باآن به سلامت از دنیا خارج می‌شود. (مریم، آیه ۱۹) امام علی – ع

– فرموده است: اَلا و انّ الدّنیا دارٌ لا یُسلَمُ منها الاّ بالزُّهد فیها؛ آگاه باشید كه همانا دنیا خانه‌ای است كه انسان سالم از آن خارج نمی‌شود مگر با زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا. (غررالحكم، ص ۱۳۸، ح ۲۴۳۱)

۳۴٫ پرهیز از خیالبافی:

زاهدان انسان‌هایی منطقی و عقلی هستند و از خیالبافی به دور؛ پس هر چه دارند را از خدا می‌دانند و اگر چیزی را بر اثر مصیبتی از دست دادند به حکمت الهی و مصلحت خویش می‌دانند.(حدید، آیات ۲۲ و ۲۳)

۳۵٫ پرهیز از فخرفروشی:

زاهدان اگر دارایی دارند از خدا دانسته و نسبت به آن به دیگران فخر نمی‌فروشند و تفاخر نمی‌ورزند.(همان)

۳۶٫ بخشندگی و پرهیز از بخل:

از دیگر صفات آنان این است که بخشنده بوده و از بخل پرهیز می‌کنند.(حشر، آیه ۹)

۳۷٫ اخلاص کامل:

زاهدان انسان‌هایی هستند که در هرکا

ری با اخلاص کامل وارد می‌شوند و خلوص از همه اعمال ایشان متجلی است.(ص، آیه ۴۶)