انسان كامل

همان‌گونه كه قمر (ماه) از ابتدای خلقت تا روز قيامت، مجلي و مظهر تجلي نور شمس است، تا در تاريكي شب مردم به نور او راه بيابند، «حقيقت انسان كامل» و پيدايش وي در عالم هم براي اين است كه مجلي و مظهری باشد براي كساني كه در راه سير و سلوك به­سوي حق تعالى از ظلمت نفس، و اطوار كونيه راهي به­سوي حقيقت بيابند و از عالم امكان، عروج به­عالم وجوب نمايند.

و چنان‌چه قمر وقتي نزديك به شمس گرديد از نورش كاهيده مي‌گردد تا آن‌كه وقتي مقارن خورشید مي­گردد، ديگر از خود نور و ضيائي نشان نمي­دهد و در نور خورشید فاني مي­گردد، همين­طور انسان كامل وقتي به كمال انسانيت مي­رسد كه تعيّن و تحقق و شيئيت او مضمحل گردد.

يعني ديگر در خود شيئيت مستقل و تعيّن وجودي باقي نماند و فاني في الله گردد، و همين­طوري­كه ماه وقتي مقابله با خورشید نمود و تجلّي و نماينده شمس گرديد و چون بدر تمام شد به نور خورشيد، و عالم را روشن مي­گرداند.

همين‌طور «انسان كامل» وقتي از فناء في الله به­ مرتبه بقا رسيد موجود مي­گردد، و مردم را به­سوي حق و حقيقت، رهبري مي­نمايد، و به نهایت اسفار اربعه می‌رسد؛ که در حكمت المتعاليه چنین بیان می‌دارند: «۱ـ من الخلق الي الحق ۲ـ من الحق في الحق ۳ـ من الحق الي الخلق بالحق ۴ـ بالحق في الحق».[۱]

در تفسير مخزن العرفان چنین آمده است: سومين سوگند به روز، كه از نور و ضياء خورشيد ظهور می‌نمايد. و چهارمين سوگند ليل (شب) وقتي كه پرده تاريك كشيده، مردم را از تعب و زحمت به استراحت می‌رساند، و از زيادتي حرارت و تابش خورشيد كاهيده و هوا را به حد اعتدال نگاه می‌دارد، و اگر شب نبود زيادتي حرارت آفتاب گياهان و اشجار زمين را می‌خشكانيد.

[۱]. الحكمة المتعاليه، ج۱، ص۱۳٫